नवीन राष्ट्रीय शिक्षण धोरण हे शाळांमधील विद्यार्थ्यांची सर्जनशीलता, नावीन्य आणि सर्वांगीण व्यक्तिमत्व विकास यावर भर देते. हे धोरण तरुणांना जागतिक स्तरावर ‘२१ व्या शतकातील कौशल्य’ म्हणून ओळखले जाण्यावर केंद्रित आहे.
हे धोरण २०२० मध्ये सादर करण्यात आले, परंतु पुणे येथील तरुण उद्योजिका प्रांजल जैन गुंदेशा यांनी सात वर्षांपूर्वी अशाच मार्गाने काम करण्यास सुरुवात केली, हे विशेष !
श्रीमती प्रांजल ह्या इंटेलिजन्सप्लसच्या सीईओ आणि संस्थापक आहेत. पुण्यातील हे स्टार्ट-अप शाळांमधील आणि शाळेनंतरचे कार्यक्रम प्रदान करते. याचा उद्देश २१ व्या शतकातील नावीन्यपूर्ण आणि कल्पना निर्मिती कौशल्ये, विविध रचना विचार, सामाजिक भावनिक कौशल्ये प्रदान करणे हा आहे. तसेच लवकर शिकण्याच्या कार्यक्रमांसह ८-१४ वर्षे वयाच्या विद्यार्थ्यांना शिक्षण आणि उद्योजकता कौशल्ये सुद्धा प्रदान करते.
इंटेलिजन्सप्लस २०१३ पासून देशभरातील १२६ शहरांच्या ५०० पेक्षा अधिक शाळांमधील ६५,००० हून अधिक विद्यार्थ्यांना उपयुक्त ठरले. शाळांमध्ये काय शिकवले जाते आणि वास्तविक जीवनात जागतिक पातळीवर नेतृत्व करण्यासाठी काय आवश्यक आहे यामधील प्रचंड अंतर लक्षात घेतल्यानंतर प्रांजल यांच्या मनात ही स्टार्ट-अपची कल्पना आली.
“नावीन्य हा मानवी विकासाचा केंद्रबिंदू आहे. प्रत्येक मुलाने शिकले पाहिजे अशा मूलभूत कौशल्यांमध्ये सर्जनशील विचार, सहयोग आणि संवाद कौशल्ये का नाहीत ? आपण वास्तविक जीवनासाठी शिकणे कसे सुसंगत बनवू शकतो आणि भविष्यासाठी सज्ज होण्यासाठी आपण तरुण मनांना कसे प्रशिक्षित करू ? मी याबद्दल काहीतरी करण्याचा निर्णय घेतला आणि अशा प्रकारे इंटेलिजन्सप्लस अस्तित्वात आले,” असे प्रांजल म्हणाल्या.
इंटेलिजन्सप्लसमध्ये त्यांनी एक चौकट तयार केली जिथे मुले मूलभूत वयापासून संवाद, सामाजिक, भावनिक आणि व्यावहारिक कौशल्यांवर प्रभुत्व मिळवण्याबरोबरच सर्जनशीलता, नवकल्पना आणि विविध रचना विचार कौशल्ये विकसित करण्यास सुरवात करतात.
त्या म्हणाल्या, “गेल्या अनेक वर्षांपासून, आम्ही मुलांमध्ये कौशल्ये विकसित करण्यासाठी जगातील सर्वोत्तम पद्धती, नाविन्यपूर्ण चौकटी आणि विचारप्रक्रियांचे संशोधन आणि वापर केला आहे आणि एक अनोखा शैक्षणिक दृष्टिकोन वापरून तो अनुभवात्मक, प्रकल्प संचालित आणि आनंदी बनवला आहे. त्या मुलांचा वापर करून अॅप आधारित उपाय, ऑडिओ पुस्तके आणि पर्यटन, विविध शिबिरांसाठी अॅनिमेशन व्हिडिओ आणि इतर प्रभावी कल्पना तयार केल्या आहेत.”
प्रांजल यांचे प्रयत्न अपरिचित नाहीत. त्यांना शालेय शिक्षणातील उद्योजकता आणि नावीन्यपूर्णतेसाठी यंग अचीव्हर म्हणून सूर्यदत्त राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. त्या प्राथमिक शिक्षण आणि संशोधन संघ, पुणे येथे सचिव म्हणून काम करत आहेत. त्यांच्याद्वारे प्रशिक्षित मुलांनी तयार केलेल्या सर्वात मोठ्या झेंटांगल प्रेरित कलाकृतीसाठी राष्ट्रीय रेकॉर्डसाठी इंटेलिजन्सप्लसला लिम्का बुक ऑफ रेकॉर्डमध्ये स्थान देण्यात आले आहे.
त्यांना रशिया सरकारने आंतरराष्ट्रीय युवा मंचात व्यवसाय आणि नावीन्यतेसाठी भारतीय राजदूत म्हणून नियुक्त केले, तर रोटरी इंटरनॅशनलने त्यांना युथ अचीव्हर पुरस्कार प्रदान केला. विविध प्लॅटफॉर्म आणि कॉन्फरन्स साठी प्रांजल यांना सामाजिक व शैक्षणिक आदर्श म्हणून बोलावले जाते.
भविष्यासाठी त्यांचा संदेश आहे कि : “आम्ही बालवाडीपासून उपाय लक्षात ठेवण्यासाठी शिकलो होतो, परंतु उपाय तयार करण्यासाठी शिक्षित नव्हतो. आम्ही वास्तविक जगाच्या समस्या सोडवण्यासाठी मुलांना त्यांचे ज्ञान आणि कौशल्ये अर्थपूर्णपणे लागू करण्यास सक्षम बनवण्याच्या ध्येयावर आहोत. तरच ते भविष्यात तयार होतील आणि देशाच्या उभारणीसाठी योगदान देऊ शकतील. माझा विश्वास आहे की मुले उद्यापासून नव्हे तर आजपासूनच समाजाचे निराकरण करणारे आणि बदल घडवणारे बनू शकतात.”
खरंच, मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी इंटेलिजन्सप्लस सारखे उपक्रम देशभर धडाडीने राबविण्यात येणे अत्यन्त आवश्यक आहे.
– लेखन : सिद्धी गोफणे
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ, 9869484800.
