गाडगेबाबा : किर्तन सार

गाडगेबाबा हे आधुनिक राष्ट्रीय संत म्हणून ओळखले जातात. संपूर्ण महाराष्ट्रात पदयाञा करून त्यांनी लोक प्रबोधनाचे कार्य केले. स्वच्छता, करुणा, शिक्षण, विवेकनिष्ठ मूल्ये समाजात रुजविण्याचे कार्य केले. बाबांच्या काही वैचारिक किर्तनांचे हे सार त्यांची वैचारिक झेप आणि समाज जागृतीची तळमळ दाखवितात.

त्यांचा जन्म २३ फेब्रुवारी १८७६ रोजी तर मृत्यू २० डिसेंबर १९५६ रोजी झाला. त्यांचे त्या वेळचे विचार, प्रबोधन आजही लागू पडते.

किर्तन १
बाबा :- देव किती ?
श्रोते :- एक.
बाबा :- तुमच्या गावी खंडोबा आहे का ?
श्रोते :- आहे
बाबा :- मग देव किती झाले ?
श्रोते :- दोन
बाबा :- तुमच्या गावी भैरोबा आहे का ?
श्रोते :- आहे
बाबा :- मग आता देव किती झाले ?
श्रोते :- तीन
बाबा :- तुमच्या गावी मरीआई आहे का ?
श्रोते :- आहे
बाबा :- मग देव किती झाले ?
श्रोते :- चार
बाबा :- वेड लागले जगाला देव म्हणती धोंड्याला । बोला गोपाला गोपाला देव की नंदन गोपाला।

किर्तन २
बाबा :- श्रीखंड चांगले का बोकड ?
श्रोते :- श्रीखंड
बाबा :- बासुंदी चांगली का बोकड ?
श्रोते :- बासुंदी
बाबा :- दूध चांगले का बोकड ?
श्रोते :- दूध
बाबा :- इथं असं बोलता अन् घरी जाऊन बोकडाचे मटण खाता. काय म्हणावं तुम्हाला ? गुजराती मारवाडी कधी देवाला बकरे कापतात का ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- मग त्यांना देव कसा पावतो ? अन् तुम्हाला का पावत नाही ? एकेका गुजरातीच्या दहा दहा मजली इमारती आहेत अन् तुम्ही फूटपाथवर झोपता. शेटजीच्या बायकोचे पाच फुटी पातळ पाचशे रुपयांचे त्यातला परकर तीनशेचा अन् तुमच्या बायकोच्या नऊवारी पातळाची किंमत किती ? पाच रुपये अन् पावली.

देवाला बकरे द्यायचे तर त्याच्या देवळात सोडून द्या त्याच्या पोटात सुरी कशाला खुपसता ? तुम्ही त्याचा इकडे मसाला वाटता अन् यम तिकडे तुमचा मसाला वाटणार. बोला गोपाला गोपाला देवकी नंदन गोपाला।

किर्तन ३
बाबा :- देव कसा आहे ? जसं वारं.
वायु असे सकळ ठायी परि त्याचे बि-हाडची नाही ।
वारं आहे ना वारं पृथ्वीवर आहे घरात दारात झाडात जिकडे तिकडे वारं आहे. पण कोणी असं नाही सांगत की रात्री वा-याचा मुक्काम बंबईच्या ठेसनावर होता. सांगतं का कोणी ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- परवाच्या रोजी वारं साता-याच्या ठेसनावर होतं असं सांगत का कोणी ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- ते वारं लाल, हिरवं, पिवळं, काळं ते समजत नाही तसा परमेश्वर आहे. अन् तीर्थात देव बसवले ना जगन्नाथ रामेश्वर हे पोट भरण्याचे देव आहेत. जञा में फञा बिठाया तीरथ बनाया पाणी..
भटजी म्हणतो तांब्याभर पाण्याचे पंधरा रुपये.. दोन आणे चमचा तीर्थ घ्या तीर्थ मग सांगा जञेत देव कशाचा आहे ?
श्रोते :- दगडाचा
बाबा :- तीर्थाले जाणे देवाचा संबंध नाही पैशाचा नाश खाना खराब आहे. गोपाला गोपाला देव की नंदन गोपाला।

किर्तन ४
बाबा :- देवळात देव नाही
नहीं मसजिद में नहीं देवलमे
देऊळ तयार झाले मूर्ती आणावी लागती का नाही ?
श्रोते :- होय
बाबा :- बोला
श्रोते :- होय बाबा
बाबा :- मग मूर्ती इकात का फुकट ?
श्रोते :- विकत
बाबा :- देव विकत भेटतो का ? त्यापेक्षा सूर्यनमस्कार घ्यावा ? जेवढे पैसे पडतील तेवढे पडूद्या. अन् आपल्या घरात आणून बसवून टाका. देव विकत भेटतो का ? तो काय मेथीची भाजी आहे का कांदे बटाटे आहेत ? हे ज्या माणसाले समजत नाही तो माणूस कसला ? बरं आणले देव बसवले देवळात. तुमच्या देवाले अंग धुता येते का ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- ज्याले अंग धुवायची अक्कल नाही त्याला देव म्हणता ? बरं तुमच्या देवाले धोतर नेसता येते का?
श्रोते :- नाही
बाबा :- ज्याले धोतरही नेसता येत नाही त्याला देव म्हणता? बरं तुमच्या देवाला निवद ठेवला अन् कुञ भिडलं तर त्याला हाणता येते का ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- अरे कुञाही हाणायची ताकद ज्याच्या अंगात नाही त्याला देव म्हणता ? बरं तुमच्या देवाचा देवळापुरता तरी आत उजेड पडतो का ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- इजला दिवा मंडळी आली बापू दिवा लावा दिवा. मंडळी दर्शनाला आली. आणा दिवा. मग सांगा देव कोणी दावला ?
श्रोते :- दिव्यानं दावला.
बाबा :- मग दिवा मोठा का देव ?
श्रोते :- दिवा मोठा
बाबा :- मग कळलं ना देव देवळात नाही या जगात आहे तुमच्या माझ्यात आहे. जगाची सेवा करा ?
बोला गोपाला गोपाला देव की नंदन गोपाला…

किर्तन ५
बाबा :- ब्रिटिश सरकारने आपल्यावर एक मोठं अरिष्ठ आणलं होतं. मग सत्याग्रह केला का नाही लोकांनी ?
श्रोते :- होय केला
बाबा :- का कोणी देवळातले देव आले होते मदत कराले ? वान्द्रयाचे राम, दादरचे इठोबा का वरळीचे पहिलवान मारूती आले होते ?
श्रोते :- कोणी नाही आले
बाबा :- शिंगणापूरचे महादेव आले होते का ?
श्रोते :- नाही
बाबा :- मग कोण सत्याग्रह आंदूलन केला ?
श्रोते :- माणसांनी केलं
बाबा :- कोणी कोणी ब्रिटिशाच्या गोळ्या झेलले ?
श्रोते :- माणसांनी झेलले
बाबा :- मग त्या ब्रिटिशाले कोणी हाकलून लावले बप्पाहो ?
श्रोते :- माणसांनी बाबा
बाबा :- मग देव कुठे राहतोय ?
श्रोते :- माणसात
बाबा :- मग माणसाची सेवा करा बप्पाहो. एकवेळ पोटाले नाही मिळलं तरी चालेल पण पोरांना साळा शिकवा. देवा दगड धोंड्याच्य नादी नका लागू. आपला जवळपास घाणकचरा नको टाकू. परिसर चांगला ठेवा. हरामचं खाऊ नका. तानलेल्याला पाणी पाजा भूकेल्याला घास द्या बप्पाहो तेच देव हाये त्याचा आशिर्वाद घे. बोला गोपाला गोपाला देव की नंदन गोपाला..

मिञांनो किती आशयपूर्ण किर्तन बाबांनी मांडले आहे. अक्षर ओळख नसताना सुद्धा बाबांना खऱ्या देवाचा शोध लागला होता. चला, आपणही एक पाऊल अंधश्रद्धा निर्मूलनाच्या दिशेने टाकूया. देवळातल्या दगडापुढे आपण आपला माथा टेकवून लोकांना लाथा मारण्यापेक्षा पुरोगामी भारताची निर्मिती करुया. तसेच आपला परिसर स्वच्छ ठेवूया.
बाबांना विनम्र अभिवादन 🙏

– लेखन : अशोक अंकुश
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. 9869484800