आठ जुलै ही बा. भ. बोरकर यांची पुण्यतिथी आहे. त्यानिमित्ताने त्यांना वाहिलेली आदरांजली..
“हिरवळ आणिक पाणी तेथे मजला सुचती गाणी” असं म्हणणारे बा. भ. बोरकर यांचा जन्म गोव्यातील. फोंडा तालुक्यातील बोरी या गावी जन्मलेले ३० नोव्हेंबर १९१० रोजी जन्मलेले बाळकृष्ण भगवंत तथा बा. भ. बोरकर यांना बाकी असे प्रेमाने संबोधले जायचे. त्यांच्या अंगी काव्यगुण हे उपजतच होते असे म्हटले तर ती अतिशयोक्ती होणार नाही.
बा. भ. बोरकर हे अत्युच्च प्रतिभा लाभलेले व्यक्तित्व होते. ते रसिक तर होतेच परंतु त्यांची रोमँटिक वृत्ती त्यांच्या कवितेत ओतप्रोत भरलेली होती. त्या काळी चंद्रनाथ पर्वताच्या पायथ्याशी निसर्गरम्य परिसरात त्यांचा जन्म झालेला असल्याने त्यांच्या कवितेत तो ठासून भरलेला दिसतो. सदैव कवितेच्या धुंदीत असलेल्या बाकीबाब यांच्या अनेक कविता त्यांना मुखोद्गत असायच्या. कवितेच्या ओळी सुचल्यानंतर काही वेळाने जरी लेखन केले तरी त्यांना त्या तशाच्या तशा आठवत. त्यांचे कवितागायन रम्य आणि श्रोत्यांना मुग्ध करणारे असायचे. त्यांची कवितेची तंद्री कधीच भंग पावत नसे. त्यांच्या कन्या भारती हेबळे सांगतात की, आबांची (त्यांचे पारिवारिक नाव) कवितालेखनाची तंद्री कुठल्याही आवाजाने भंग पावत नसे. मुलाबाळांवर प्रेम असलेले बाकीबाबा खड्या आवाजात कविता म्हणू लागले की परिसर कसा शांत आणि त्यांच्यावर लुब्ध व्हायचा, असे त्यांचे कुटुंबीय सांगतात.
बाकीबाबांच्या घरी भक्तीप्रेमाचा झराच होता. त्यांची आजी फार कडक. सायंकाळी सांजदीप लावले की घरात शुभंकरोति आणि परवचा व्हायचा. त्यांच्या घरात संतांच्या अभंगाचे गायन व्हायचे. प्रत्येकाने आळीपाळीने एक अभंग म्हणायचा शिरस्ता होता. बोरकरांचे वय अल्लड असेल त्यावेळी सायंकाळी परवचा म्हणायची आणि अभंग सादर करण्याची पाळी एका दिवशी त्यांची होती. त्या दिवशी सकाळपासूनच बाल बाळकृष्णाला कवितेची तंद्री म्हणा समाधी म्हणा एकतानता लागली होती. त्याच धुंदीत त्यांनी एक अभंग रचना केली. तुकाराम जसे अभंगांच्या शेवटी तुका म्हणे किंवा नामदेव महाराज नामा म्हणे संत ज्ञानदेव ज्ञानदेव म्हणे असा उल्लेख त्यांच्या नाममुद्रेसाठी करीत. ती गोष्ट बालवयातील बाकीबाबच्या पक्की लक्षात होती. आपल्या अभंग रचनेच्या खाली त्यांनी बाकी म्हणे असा उल्लेख करून ती रचना परवचा म्हणताना म्हटली. सर्वजण चकितच झाले. आजीला वाटले बाकीने कुणा संताची रचना चोरून लिहिली व त्याखाली बाकी म्हणे अशी आपली नाममुद्रा उमटवली असावी.
आजीने त्यांचा कान पिरगाळला आणि हे काय केलेस पाप, म्हणून लहानग्या बाकीची कानउघाडणी केली. ही रचना आपणच केली आहे, कुणाची चोरली नाही, असे ते निक्षून सांगत असताना कुणीच त्यांचे ऐकले नाही. उलट असे अभंग लेखन आयुष्यात कधीच करू नकोस अशी शपथ आज्जीने घातली. परंतु आपण मनात योजतो एक आणि नियतीच्या मनात दुसरेच असते. बाकीबाब नावाचा कवी जन्माला यायचा होता, याची ती खूण होती. बाळाचे पाय पाळण्यात दिसतात या म्हणीप्रमाणे बाळकृष्ण भविष्यात कवीच होणार हे नियतीने ठरवून टाकले होते.
अर्थात बाकीबाबची समग्र कविता पाहता एक अष्टपैलू कवीच त्यांच्यात दिसतो.
जीवन त्यांना कळले हो । मीपण ज्यांचे पक्वफळापरी सहजपणाने गळले हो ।।असा संदेश देणारा हा कवी. रवींद्रनाथ टागोरांचे त्यांना अतिशय प्रेम. महात्मा गांधीवर त्यांचा अतोनात जीव.
नाही चिरा नाही पणती या गीताची जन्मकथा तर विलक्षणच आहे. पणजी सांतिनेज येथील ख्रिश्चन स्मशानभूमी शेजारून जाताना तेथे असलेला झगमगाट पाहून त्यांना ही कविता सुचली. बा. भ. बोरकर हे अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांनी कथाही लिहिल्या. त्यांचे दोन कथासंग्रह आणि दोन कादंबऱ्याही प्रकाशित होत्या. खणखणीत आवाजाचे बोरकर व्यासपीठावर चढले की, श्रोत्यांनाही स्फूरण चढे. मनमुराद दाद त्यांच्या काव्यगायनायनाची मैफल म्हणजे अतीव सुखानंद असे. त्यांच्या खड्या आवाजात ते गाऊ लागले की, मन तृप्त व्हायचे श्रोत्यांचे.
पणजी आणि पुणे आकाशवाणीवर काम करताना त्यांनी कवींना प्रोत्साहन दिले. पं. जितेंद्र अभिषेकी यांनी त्यांच्या अनेक कवितांची गाणी तयार केली. अनंता तुला कोण पाहू शके रे । नाही पुण्याची मोजणी । इत्यादी अनेक कविता तर रसिकांच्या मनात घर करून आहेत. त्या दिसा वडाकडेन गडद तिनसांना हे कोकणी गीत विरह आणि प्रीतीचा संगम असलेले गीत आहे. हे गीत कोकणी असले तरी अभिषेकी बुवांनी ते आर्त स्वरात गायिले असल्याने रसिकांच्या काळजाला ते भिडते.
बोरी या गावी त्यांचे वडिलोपार्जित घर आता मोडकळीस आलेले पाहताना मन उद्विग्न होते. त्या ठिकाणी बोरकरांचे काव्यस्मारक व्हायला हवे. ते घडत नाही. ही शोकांतिका आहे.
त्यांच्या मराठी कवितांनीच अनेक शालेय पिढ्या घडल्या आहेत. आजही ही मध्यमवयीन मंडळी बाकीबाबांच्या कविता गुणगुणत असतात. नव्या पिढीलाही त्या समजल्या पाहिजेत यासाठी त्या त्यांच्यापर्यंत पोचल्या पाहिजेत. शालेय जीवनात एखादा तास कवीच्या जीवनावर असावा. महाविद्यालयीन शिक्षणातही त्याची गरज आहे. कदाचित आता हिरवळ आणिक पाणी कमी होत चालल्याने नवकवींच्या प्रतिभेला धुमारे फुटत नसावेत. आता त्यांच्या कवितांचे स्मरण करूनच बा. भ. बोरकर स्मरणात ठेवायला हवे.
– लेखन : प्रकाश क्षीरसागर. गोवा
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800
