माझ्या प्रिय नातवंडांनो, तुम्ही सर्व कसे आहात ? खूप दिवसांनी, खरे तर अनेक वर्षानी मी तुम्हाला हे पत्र लिहितो आहे. शाळा, कॉलेजात असताना मला पत्र लिहिण्याचे वेड होते. त्या वैचारिक पत्रांना मी पत्रांजली असे नाव दिले होते. का कुणास ठाऊक पण आता या आयुष्याच्या संध्याकाळी पुन्हा तसाच संवाद साधावा असे वाटले. आता या वयात आपले ऐकणार कोण ? म्हणून मग तुम्हा बाल गोपाळ मंडळी शी बोलायचे,म्हणजे पत्र लिहायचे असे ठरविले.
तसा तुमच्या, माझ्या पिढीत खूप फरक आहे. सगळ्याच बाबतीत बरेच काही बदलले आहे. हे बदल साधेसुधे नाहीत. तरीही काही शाश्वत मूल्ये कधी बदलत नाहीत. अजूनही आकाशातला चंद्र तसाच आहे. अजूनही सुरू पहाटे पूर्वेसच उगवतो. अजूनही आनंद झाला की आपण सगळे खळाळून हसतो, अन् दुःख झाले की पूर्वी सारखेच रडतो.असो.
मला तुम्हाला उपदेश वगैरे करायचा नाहीय. तुमचे भले बुरे तुमच्या पालकांच्या मदतीने (सल्ल्याने नव्हे !) तुम्हीच ठरवायचे आहे. अर्थात आई वडिलांच्या काही गोष्टी तुम्हाला पटत नसतील. जाचक वाटत असतील. पण जोपर्यंत तुमचा स्वतंत्र निर्णय घेण्याची, अन् तो जबाबदारीने निभावण्याची क्षमता तुमच्यात येत नाही, तोपर्यंत त्यांचेच ऐकण्यात तुमचे भले आहे. त्यांचेच नाही तर अन् वर्गातील शिक्षकांचे सुध्दा. कारण तुम्हाला काहीही वाटो तुमचे पालक, शिक्षक हे नेहमी तुमच्या भल्याचाच विचार करणार यावर विश्वास ठेवा. त्यांच्यावर विसंबून राहा. त्यात तुमचे नुकसान कधीही होणार नाही. भलेच होईल. हवे तर तुम्ही आपली आवड निवड त्यांना सांगू शकता. एखादी गोष्ट तुम्हाला अगदीच आवडत नसेल, अन् तरीही ती तुमच्यावर लादली जात असेल तर तुम्ही त्यांच्याशी संवाद साधू शकता. पण वाद घालू नका. मुजोरी करू नका. मुख्य म्हणजे आपले मित्र, मैत्रिणी काय करतात, काय सांगतात यावर फारसे विसंबून राहू नका. प्रत्येकाच्या घरचे वातावरण, परिस्थिती वेगळी असते. त्यामुळे तुलना करण्यात अर्थ नसतो. तो करतो ती करते, म्हणून मीही करणार हा हट्ट योग्य नाही. प्रत्येकाच्या क्षमता वेगळ्या असतात. आपला आनंद कशात आहे, आपल्याला काय करायला आवडते, आपली क्षमता किती आहे याचा तुम्हीच विचार करा. या बाबतीत घरच्या मोठ्यांचा, शाळेतील शिक्षकाचा सल्ला घ्या हवे तर. कुठलेही निर्णय घाईने घ्यायचे नसतात. विषयाची निवड, छंद जोपासणे, याबाबतीत धरसोड वृत्ती चांगली नसते.
आता तुमचे आई वडील तुमचे वाट्टेल ते छंद पुरवतात, पैशा कडे बघत नाहीत हे आम्ही बघतोच. तुमच्या शाळेच्या फी चा लाखोंचा आकडा ऐकूनच आमच्या पोटात धस्स होते. पण म्हणून आम्ही जुनी रेकॉर्ड ऐकवत, आमच्या वेळी असे नव्हते, तसे नव्हते हेही निरर्थक रडगाणे गाणार नाही. कारण काळ इतका बदललाय की अशा तुलना करण्यात अर्थ नसतो हे आम्हालाही चांगले कळते. पण पैसा आहे म्हणून तो पाण्या सारखा खर्च करायचा हेही योग्य नाही. तुम्हाला आता पासूनच आई वडिलांनी कमावलेल्या पैशाचे मूल्य कळले पाहिजे. तेव्हा आपले छंद जोपासताना आपल्याला काय किती झेपेल, जमेल याचा आधी विचार करा. अभ्यासाबरोबर इतर कलाही जोपासल्या पाहिजेत. आवडीचे खेळ खेळले पाहिजेत. पण कशाच्याही नादी लागू नका. आपली चांगली आवड जोपासा. मुख्य म्हणजे कशाला किती वेळ द्यायचा याचे नीट नियोजन करा.
तुमच्या या वयात अनेक मोह अवतीभवती असतात. आता तर मोबाईल, सोशल मीडिया हा एक रोग झाला आहे तुमच्या पिढीच्या बाबतीत. पण कशाच्या नादी किती लागायचे हे तुम्हालाच ठरवावे लागेल. म्हणजे यू ट्यूब वर कोरियन गर्ल्स च्या किती नादी लागायचे याला मर्यादा हव्यात. त्या मुलींच्या कलेबद्दल मलाही आदर आहे. पण पुन्हा तेच.. कशाच्या नादी किती वेळ खर्च करायचा हे ठरवावे लागेल.
सोशल मीडिया वर सारेच वाईट आहे असे मला मुळीच म्हणायचे नाही. याच यू ट्यूब वर छान प्रेरणा दायी पॉडकास्ट असतात. तुमच्या अभ्यासाच्या दृष्टीने गणित, विज्ञानातल्या ज्या संकल्पना तुम्हाला समजल्या नसतील त्यावर जगातल्या तज्ञ प्राध्यापकांची सुंदर सोपी व्याख्याने असतात. ती बघा. मी चार दशके शिकण्यात आणि शिकवण्यात घालवली. पण खरे सांगतो, ज्या कल्पना तेव्हा मला समजल्या नव्हत्या त्या आता निवृत्त झाल्यावर यू ट्यूब वरील लेक्चर पाहिल्यावर समजल्या. आता तुमच्या पुढे ज्ञान विज्ञानाचे केवढे मोठे भांडार आहे, तेही फुकट ! त्याचा उपयोग स्वतःचे भविष्य घडविण्यासाठी, व्यक्तिमत्त्वाचा विकास करण्यासाठी तुम्ही करू शकता.
या वयात वय वाढत जाईल तशी वेगवेगळी आकर्षणे तुम्हाला मोहात टाकतील. तरुण वय वेडे असते, धोक्याचे असते असे म्हणतात ते खरेच. प्रेमात काही वाईट नाही.पण प्रत्येक गोष्टीची वेळ यावी लागते. स्वतःचा जोडीदार निवडीचे तुमचे स्वातंत्र्य आता कुणीही मान्य करील. आई वडिलांनी स्वतःच्या आवडी निवडी तुमच्यावर लादण्याचे दिवस राहिले नाहीत आता. पण आधी अभ्यास, शिक्षण. मग स्वतःच्या पायावर उभे राहिल्या नंतर आहातच तुम्ही स्वतंत्र, स्वतःचे निर्णय घ्यायला. या वयात भलत्या मोहाच्या बळी पडू नका. इतरही वाईट सवयीच्या आहारी जाण्याचा धोका याच वयात जास्त असतो. तेव्हा स्वतःला सांभाळा. मुख्य म्हणजे आपल्या आई वडिलांना विश्वासात घ्या. त्यांच्याशी तुमच्या भावना, अडचणी शेअर करा. त्यांच्या पासून काहीही लपवू नका. गोष्टी आतल्या आता दडवून ठेवल्या की भावनाचा कोंडमारा होतो. त्याचा मानसिक ताप होतो. तुम्हाला अन् तुमच्या मुळे तुमच्या आई वडिलांना ! हे मानसिक ताण कधी कधी खूप ताप दायक ठरतात. तसे व्हायला नको. त्यासाठी आधीच काळजी घ्या. स्वतःला सांभाळा.
करियरची, भविष्याची उगाच काळजी करू नका. स्पर्धा इतरांशी नको. स्वतः शीच स्पर्धा करा. म्हणजे आपण आधी पेक्षा पुढे चांगले कमावले पाहिजे. उत्तम झाले पाहिजे. आचरणाने, विचाराने.. देव सर्वांना सर्व काही देतो ज्याच्या त्याच्या योग्यतेनुसार.. तुलनेने द्वेष भाव निर्माण होतो. नैराश्य येते.. आणखी काही नाही, हे ध्यानात ठेवा. लेक्चर लांबले की ते कंटाळवाणे होते हे मला इतकी वर्षे मास्तरकी केल्यावर कळून चुकले आहे. त्यामुळे तुम्हाला बोअर होण्या आधीच थांबतो.
लेक्चर साठी इंग्रजीत डिलिव्हरी हा शब्द वापरतात. डिलिव्हरी म्हणजे काय ते आपल्या आईला विचारा. डिलिव्हरी तून नवा जीव जन्माला येतो. काहीतरी चांगले अंकुरते, फुलते, बहरते.. मला तुम्ही सारे असेच फुलावे, रंग गंधाने बहरावे असे वाटते. म्हणून लिहिले हे शेवटचे पत्र. फक्त तुमच्यासाठी. तुमच्यावर माझे खूप निस्सीम प्रेम आहे म्हणून. लव्ह यू ऑल.. हे वर्षच नव्हे तर पुढची सगळी वर्षे तुमच्या साठी सुखा समाधानाची ठरोत या शुभाशीर्वादासह..
तुमचा
आजोबा
— लेखन : प्रा डॉ विजय पांढरीपांडे. निवृत कुलगुरू, हैदराबाद
— निर्माती : सौ अलका भुजबळ. ☎️ 9869484800