माहितीतील आठवणी : २१

वर्टी साहेब
निवृत्त अतिरिक्त मुख्य सचिव कॅप्टन अजित वर्टी साहेब यांचे नुकतेच निधन झाले. ते काही काळ माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाचे महासंचालक नंतर काही काळ प्रधान सचिव होते.
त्यांच्या महासंचालक पदाच्या काळातील
आठवणी जागवल्या आहेत, निवृत्त वरिष्ठ सहायक संचालक श्री विलास कुडके यांनी.

वर्टी साहेबांना आपल्या पोर्टल तर्फे विनम्र अभिवादन.
– संपादक

कधी कधी दिवसाची सुरुवात अगदी चटका लावून जाणाऱ्या वार्तेने होत असते. आजही असेच झाले. कॅप्टन अशी कायम प्रतिमा असलेले आदरणीय अजित वर्टी साहेब जाण्याची वार्ता अशीच चटका लावून जाणारी. ते महासंचालक, माहिती व जनसंपर्क म्हणून कार्यरत असतांना मी तेव्हा नुकताच लिपिक म्हणून माहिती व जनसंपर्क महासंंचालनालयात आस्थापना शाखेत रुजू झालो होतो.

तेव्हा राजपूरकर हे सहायक संचालक (आस्थापना) पदावर होते. अगदी मृदू आणि भिडस्त स्वभावाचे. एकदा त्यांच्याबरोबर मला वर्टी साहेबांकडे जाण्याचा प्रसंग आला. तेव्हा साहेबांचे दालन म्हणजे जणू वाघाची गुहा वाटायची. दाराशीच धडकी भरलेली असायची. आत जावे की नाही ? की परत जावे ? अशी क्षणभर चलबिचलही झाली. पण एक अतिशय तातडीने सही घ्यायची फाईल दालनात होती. कसेबसे हिय्या करुन आम्ही दोघे आत दालनात शिरलो.

आत दालन आयताकृती होते. मंद प्रकाशात आत टेबलावर प्रकाशझोतात वर्टी साहेबांचा गोरापान चेहरा जणू झळकत होता. त्या प्रकाशझोतात वर्टी साहेब फाईलचे पानचे पान एकाच दृष्टीक्षेपात झापकन भराभर वाचून त्यावर काळ्या टपोर्‍या शाईच्या अक्षरात शेरे नोंदवून स्वाक्षरी करीत होते.

दार उघडून आम्ही आत दाराशीच घाबरलेल्या स्थितीत दिग्मुढ होऊन उभे होतो. क्षणभर आम्ही आत कशाला आलो हेच विसरुन गेलो होतो. ‘कमाॅन.. काय आहे ‘ ? असे मिलिटरी थाटात हुकूम सुटले तरी आम्हाला काय बोलावे ते सुचेना. त्यांचे भेदक टपोरे डोळे आमची अवस्था भराभर टिपत होते. कसेबसे मला फाईलचे नाव सुचले. ते पुटपुटण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा त्यांनी त्यांच्या डाव्या हाताला असलेल्या फाईलच्या रॅक कडे बोटाने इशारा केला व ‘त्यात फाईल शोधून द्या’ म्हणून फर्मावले. तसे आम्ही त्याच घाबरलेल्या अवस्थेत त्या रॅकमध्ये फाईल शोधत राहिलो.

फाईल तिथेच असूनही लवकर सापडतच नव्हती. जसजसा वेळ वाढत होता तसतशी बेचैनी वाढत होती. शेवटी कशी बशी फाईल मिळाली. त्यावर सही घेऊन आम्ही झटकन केबीन बाहेर सटकलो.

वर्टी साहेबांचा दरारा जबरदस्त होता. मंत्रालयात शिरताना एकदा अचानक थांबून त्यांनी बंदूक घेऊन उभ्या असलेल्या पोलीसाला विचारले ‘ सांग एकाच वेळी यातून किती गोळ्या सुटतात ?’ अचानक आलेल्या या प्रश्नाने तो बिचारा पोलीस अगदी भांबावून गेला. ते निघून गेल्यावर त्याने विचारले ‘ हे कोण होते ?’ तेव्हा त्याला दुसर्‍याने सांगितले
‘हे आपले बाप होते’.

विष्णू हा शिपाई त्यांचा अतिशय आवडता आणि विश्वासू होता. मंत्रालयात तळमजल्यावर डाव्या हाताला पहिली केबीन महासंचालक यांची होती. त्या केबीनमधून ते बाहेर पडले कि ‘विष्णू कुठे आहे ?’ म्हणून ते दरडावून विचारायचे. तेव्हा बाकीच्यांची विष्णूला शोधण्यासाठी शोधाशोध सुरु व्हायची.

एकदा वर्टी साहेबांच्या तळपायाला लागलेले होते. विष्णू त्यांच्या जखमेला टिंक्चर आयोडिन लावत होता. त्यावर ते एकीकडे फुंकर मारत होते आणि एकीकडे फाईलसंबंधी आलेल्या लोकांशी चर्चाही करत होते. विष्णू असा त्यांचा अगदी जवळचा होता.

महासंचालक म्हणून वर्टी साहेबांकडे जेव्हा जेव्हा बैठक असायची तेव्हा अक्षरशः जीव मुठीत घेऊन सगळे उपस्थित असायचे. बैठकीत टाचणी पडली तरी ऐकू येईल, एवढी शांतता असायची. मधूनच वर्टी साहेबांना इंग्लिश मधून विनोद सांगण्याची लहर यायची. ते इंग्लिश कोणालाही फारसे कळायचे नाही. थोडेफार लोकांना कळले तरी हसायची सोय नसायची. मग त्या भयानक शांततेत वर्टी साहेब आपल्या विनोदावर खो खो करुन एकटेच हसायचे तेव्हा सगळ्यांचे चेहरे पाहण्यासारखे होऊन जायचे. काही बळजबरीने हसताय असे वाटायचे.

एकदा त्यांनी अशीच बैठक असतांना अचानक ‘अनुष्युत म्हणजे काय?’असा प्रश्‍न विचारला. कोणालाच त्याचा नेमका अर्थ माहित वा आठवत नव्हता. बैठकीत तेव्हाच्या मंत्रालय केंद्रीय ग्रंथालयातील उपग्रंथपाल कोनकर मॅडम होत्या. त्यांना काहीतरी आठवले. त्या हळूच उठून मागच्या मागे केबीन बाहेर पडून समोरील ग्रंथालयातून’ सार्थ ज्ञानेश्वरी ‘त्यातील एका अध्यायात पताका टाकून घेऊन आल्या व वर्टी साहेबांना ‘अनुष्युत’ शब्दाचा अर्थ दाखवला. एवढे बोजड शब्द आपण का वापरतो ? साधे शब्द वापरले पाहिजे, यावर मग चर्चा झाली.

वर्टी साहेबांचे फाईलवरील काळ्या शाईमधील जाड टपोर्‍या अक्षरातील शेरे काही वेळा मोठे गमतीदार असायचे. एकदा जागतिक मराठी परिषदेला शासकीय खर्चाने जाण्याची परवानगी मिळण्यासंबंधी फाईल त्यांच्याकडे सादर झाली होती. दोन तीन अधिकार्‍यांचे त्यात अर्ज होते. एक अधिकारी स्वखर्चाने परिषदेला जाण्यास तयार होता. वर्टी साहेबांनी फाईलमध्ये लिहिले ‘यापैकी कोण यापूर्वी साहित्य संमेलन परिषदेला स्वखर्चाने उपस्थित राहिलेला आहे ?’ आणि ‘या परिषदेला जायला कोण इच्छुक आहे आणि कोण उत्सुक आहे? असे त्यांचे एकेक गंमतीदार आणि खोचक शेरे असायचे. एकाच दृष्टीक्षेपात झटकन एक पान वाचण्याचा त्यांचा झपाटा होता.

मंत्रालयाच्या मधल्या पॅसेज मधून ते निघाले तर मिलिटरी च्या कडक शिस्तीत चालण्याचा त्यांचा डौल असायचा. ते येत आहे, असे दूरुन जरी दिसले तरी भराभर मधला पॅसेज रिकामा होऊन जायचा, इतका त्यांचा दरारा होता.

वर्टी साहेबांचे व्यक्तिमत्त्व जसे कडक शिस्तीचे होते तसेच दिलखुलास विनोदीही होते. एकदा ते जीन्स पॅन्ट व टि शर्टवर एका अधिनस्त कार्यालयात अचानक गेले. तेथे बाहेर त्यांना कोणी ओळखलेच नाही. कोणीतरी बाहेरील इसम भेटीस आलेला असावा असे समजून शिपायाने त्यांना साहेबांच्या दालनाबाहेरील बाकड्यावर ‘साहेब बिझी आहे’ असे सांगून बसवून ठेवले. वर्टी साहेब पण काहीतरी गुणगुणत आनंदाने बाकड्यावर बसले.

बराच वेळ झाला तरी आत जायला सांगत नाही हे पाहून त्यांनी शिपायाला विचारले ‘तुमचे साहेब किती वेळ बिझी असतात?’ शिपायाने सांगितले
‘ते फ्री झाले की बेल मारतात.’ ‘अस्स होय ‘म्हणत वर्टी साहेब तडक उठून धाडकन केबीनमध्ये शिरले. ‘अहो अहो’ करत त्यांना अडवत त्यांच्या पाठोपाठ शिपाई पण आत शिरला तेव्हा “ते” साहेब डोळे मिटून एकेक झुरका घेण्यात तल्लीन झालेले होते. अचानक धाडकन दरवाजा उघडून कोणीतरी आत आले या चाहुलीने त्यांची तंद्री भंग पावली.’ काय रे xx, बिड्या ओढतोस का ? अशा दरडावणीचा सूर प्रत्यक्ष आपल्या सर्वोच्च बाॅसचाच आहे हे पाहून त्या अधिकाऱ्याच्या हातातील सिगारेट झटकन गळून पडली. काय बोलावे ? काय करावे? हे त्याला सुचेनाशे झाली.त्याची बोबडीच वळाली. वर्टी साहेबांनी नंतर त्यांना समज देऊन सावरुन घेतले. ते गेल्यावर,त्या अधिकाऱ्याने त्यांना वेळीच कसे ओळखले नाही यावरुन झाप झापले.

असे अत्यंत कडक मिलिटरी शिस्तीचे आणि तितकेच दिलखुलास विनोदी स्वभावाचे शासनातील कॅप्टन आज आपल्यातून पुढील प्रवासासाठी निघून गेले. त्यांची आठवण नेहमी येत राहणार. त्यांना मानाचा मुजरा आणि भावपूर्ण श्रध्दांजली !!!

– लेखन : विलास कुडके
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ, ☎️9869484800