आफ्रिकेतील मलावी देशातील कासुंगू पासून ३२ किमी पूर्वेला असलेल्या विम्बे या एका छोट्या खेड्यात रहाणारे एग्नेस आणि ट्रायवेल कमक्वाम्बा यांच्या सात अपत्यांपैकी एकमेव मुलगा विल्यम. (भावंडांमध्ये दुसरा)
गरीबी तर पाचवीस पुजलेली. सर्व गावकरीच गरीब. घरे ही मातीच्या विटांची, झावळ्यांनी वा गंजलेल्या पत्र्यांनी शाकारलेली. थोडी फार जमीन असणारे सर्वच तसे शेतकरी पण पाण्याच्या अभावी पावसाच्या लहरीवर अवलंबून. आधुनिक विज्ञानाचा किंचितही स्पर्श न झालेलं गांव.
विल्यमचं प्राथमिक शिक्षण गावांत पूर्ण झालं आणि जवळच्या शहरी माध्यमिक शाळेत प्रवेश मिळाला. तो त्याचा अत्यानंदाचा दिवस. शाळेव्यतिरिक्त खेळ म्हणजे मित्र गिल्बर्ट आणि जेफ्री यांच्याबरोबर लोकांनी फेकून दिलेल्या भंगारातून काही ना काही बनवायचे.
परंतु शाळेचा आनंद फार काळ टिकला नाही. सहा महिन्यांत मोठा दुष्काळ पडला. (इ.सन.२०००) पिके करपून गेली. जमिनी कोरड्या ठणठणीत होऊन भेगा पडल्या. शाळेची फी भरता न आल्यामुळे त्याला शाळेतून काढून टाकले. तो पोटापाण्यासाठी कुटुंबाला मदत करू लागला. दुष्काळ एव्हढा तीव्र झाला की देशातील हजारो माणसे मरण पावली. यांच्या छोट्याशा गांवात १०० हून अधिक मृत्यू झाले. २००० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, दुष्काळामुळे शेती उत्पादन शून्यावर आले आणि परिणामी दुष्काळाने विल्यमचे गांव उद्ध्वस्त केले, ज्यामुळे सरकारी रेशनिंगवरून दंगल झाली. लोक हवालदिल झाले व लवकरच गांव सोडून जाऊ लागले.
एकेदिवशी विल्यमच्या घरातील मागच्या वर्षी थोडे साठविलेले सारे धान्य चोरट्यांनी लुटून नेले. हाती असलेल्या पैशांतून धान्य मिळाले ते निदान २/३ दिवस पुरावे म्हणून दिवसांतून एकदाच जेवण घ्यायचे कुटुंबाने ठरविले. वाढत्या वयांतील पोटातील आग स्वस्थ बसून देत नव्हती. भंगारातील वस्तू घेऊन गांवात रेडिओ दुरुस्त करण्याचा व्यवसाय करून पाहिला पण विशेष पैसे मिळाले नाहीत. लोकांकडे खायलाच पैसे नव्हते तर रेडिओसारखे छंद फार दूर गेले. पोटात मूठभर कॉर्नमील पण मनांत प्रचंड जिज्ञासा आणि दृढनिश्चय की मी काहीतरी करीन आणि वीज व पाणी मिळवीन.
सहा महिने मोठ्या शाळेतील शिक्षणाने सायन्स शिकायचा ध्यास लागलेला. विल्यम सायन्सच्या सरांना भेटला आणि त्यांचे व बहिणीचे गुपित न फोडण्याच्या बदल्यात शाळेच्या लायब्ररीत बसायाची परवानगी मिळविली. लायब्ररीमध्ये पुस्तके वाचतांना Using Energy नांवाचे पुस्तक वाचल्यावर प्रचंड उत्साहित झाला आणि विंड टर्बाइन….. पवनचक्की तयार करण्याचे ठरविले. ध्येय होते शेतीला पाणी मिळवून देणे. भंगारात मिळालेल्या बॅटरी, डायनमो वापरून प्रयोग करायला सुरुवात केली. आणि मित्रांसमोर ट्रान्झिस्टर सुरु करून दाखविला आणि असाच मोठा प्रयोग करून विंड टर्बाइन बनवून शेतीसाठी पंपाव्दारे पाणी खेळवेता येईल हे पटविले. पण त्यासाठी लागणारे सामान विकत घ्यायला कोणाकडेच पैसे नव्हते. भंगारातून काही भाग गोळा केले परंतु अनेक गोष्टींची जरुरी होती. वडिलांची एकुलती एक संपत्ती सायकल (ते त्याला बाईक म्हणत) तोडण्याची परवानगी मागताच प्रचंड भडकले आणि निरुद्योगी डोक्यातील खुळं.. म्हणून त्यास शेतीच्या कामाला जुंपले. पाणी नाही, जमिनीला भेगा पडलेल्या, त्या उकरून काय मिळणार हे तो हताशपणे विचारत राहिला. दुष्काळाने त्याचा कुत्रा मेला त्याला पुरुन जड अंतःकरणाने बसलेला असतांना आईने बाप-लेकात समेट घडवून आणला. अखेर बापाच्या थोर हृदयाने एकुलती एक संपत्ती असलेली सायकल त्याला दिली. त्याचा आनंद गगनात मावेना. प्रचंड उल्हसित होऊन तो कामाला लागला. मित्रांच्या मदतीने त्याने एक उंच झाड तोडले आणि त्याचा उंच मनोरा बनविला. खिळे आणि वायरपासून बनविलेले सर्किट, ब्रेकर, स्क्रॅप मेटल, ट्रॅक्टरचे पार्ट्स आणि सायकलच्या अर्ध्या भागाचा वापर करून विल्यम पवनचक्की बनविण्यास यशस्वी झाला. पोरं काय करताहेत, हे बघण्यासाठी सारा गांव गोळा झालेला. तो वर चढत असतांना सारे श्वास रोखून बघत होते. मनांत खूप अभ्यास केल्यानंतर परीक्षेची प्रश्नपत्रिका सोडवायला घेतो त्या भावना ! देवाचे नांव घेऊन त्याने खटका दाबला, खाली यायचे विसरून तेथूनच वर बघू लागला. काही क्षण काहीच झाले नाही, आपला प्रयोग फसला की काय या विचाराने त्याचा चेहरा उतरला आणि तेवढ्यांत हळूहळू पाती फिरू लागली आणि काही क्षणांतच वाऱ्यामुळे त्यांनी वेग घेतला आणि विल्यमची पवनचक्की वेगात फिरू लागली आणि, आणि……. पाइपातून पाणी धो धो वाहू लागले. गावकरी चालू झालेला पंप, वाहते पाणी पाहून आनंदाने ओरडू लागले. नाचू लागले. इतके पाणी कित्येक वर्षांत त्यांनी पाहिले नव्हते. इतके दिवस त्याला वेड्यात काढणारे वडील प्रचंड भारावून गेले. त्यांनी धावत जाऊन विल्यमला कवेत घेतले, आणि ”my son you did it, I am proud of you’’.. असेच पुनःपुन्हा अत्यानंदाने बोलत राहिले. विल्यमच्या आईने डोळे टिपले आणि तीही विल्यमकडे धावली. गांव पाणी मिळाल्याने दुष्काळावर मात करण्यास यशस्वी ठरले.
विल्यमच्या पवनचक्कीची कीर्ती पसरली आणि त्याला शाळेत जाण्यासाठी शिष्यवृत्ती दिली गेली. त्याची कथा वॉल स्ट्रीट जर्नलसाठी सारा चाइल्ड्रेसने लिहिली.
तो लिलोंगवे येथील आफ्रिकन बायबल कॉलेज ख्रिश्चन अकादमीचा विद्यार्थी झाला. त्यानंतर त्याला आफ्रिकन लिडरशिप अकादमी ची शिष्यवृत्ती मिळाली.टांझानिया येथे अतिथी (guest Speaker) म्हणून “टेड ग्लोबल २००७” मध्ये भाषण देण्यासाठी त्यास आमंत्रित केले गेले. त्याच्या भाषणाने श्रोते प्रभावित झाले आणि परिषदेतील अनेक नामांकित भांडवलदारांनी त्याच्या माध्यमिक शिक्षणासाठी आर्थिक मदत करण्याचे ठरविले. विल्यमने २०१४ मध्ये हॅनोव्हर, न्यू हॅम्पशायर येथील डार्टमाउथ कॉलेजमधून पदवी प्राप्त केली.
२०१३ मध्ये कमक्वाम्बाचे पुस्तक, ‘द बॉय हू हार्नेस्ड द विंड’, लाउडौन काउंटी, व्हर्जिनियाच्या सार्वजनिक ग्रंथालय प्रणालीसाठी “१ पुस्तक, समुदाय”
(वन बुक वन कम्युनिटी) यासाठी निवडले गेले.
“वन बुक वन कम्युनिटी हा एक देशभरातील वाचन कार्यक्रम आहे जो पुस्तक वाचण्याच्या आणि त्यावर चर्चा करण्याच्या सामायिक अनुभवाद्वारे समुदाय संवाद आणि एकमेकांच्या कल्पना, प्रयोग त्याचा व्यवहारांत यथार्थ उपयोग याचा उपापोह करण्यासाठी प्राधान्य देतो.
‘द बॉय हू हार्नेस्ड द विंड’ ची सर्व विद्यार्थ्यांनी वाचावे म्हणून फ्लोरिडा विद्यापीठ आणि बोईस स्टेट युनिव्हर्सिटीने २०१० मध्ये, कॉमन बुक म्हणून निवड केली. विल्यमने प्रत्येक विद्यापीठात आपल्या पुस्तकाची आणि आपले व गांवाचे जीवन, अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत घेतलेला ध्यास व त्यासाठीचे प्रयत्न .. यावर चर्चा करण्यासाठी हजेरी लावली.
कमक्वाम्बा हा ‘विल्यम अँड द विंडमिल’ या माहितीपटाचा विषय आहे, ज्याने ऑस्टिन, टेक्सास येथे २०१३ साउथ बाय साउथवेस्ट फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये सर्वोत्कृष्ट माहितीपट वैशिष्ट्यासाठी ग्रँड ज्यूरी पारितोषिक जिंकले.
२०१३ मध्ये टाइम मासिकाने “जग बदलणारे 30 वर्षांखालील 30 लोक” यामध्ये विल्यम कमक्वाम्बा (William Kamkwamba) याची निवड केली.
२०१९ मध्ये चिवेटेल इजिओफोर यांनी द बॉय हू हार्नेस्ड द विंड या गोष्टीवर पटकथा लिहून, प्रमुख भूमिका स्वतः करून चित्रपट दिग्दर्शित, प्रकाशित केला ज्याला जगभर उत्तम प्रतिसाद मिळाला.
विल्यम सध्या मलावीमध्ये एक इनोव्हेशन सेंटर तयार करण्यासाठी मूव्हिंग विंडमिल्स प्रकल्पासोबत काम करत आहे जिथे तरुणांना शेतीच्या दैनंदिन समस्यांवर उपाय शोधणे, त्यासाठी साध्या गोष्टींतून उपकरणे तयार करणे मार्गदर्शन केले जाते. तसेच कल्पनांची देवाणघेवाण होऊन शेती उपयुक्त नवीन पद्धती शोधल्या जातात.
विल्यमची पत्नी ऑलिव्हिया स्कॉट कमक्वाम्बा हीही मूव्हिंग विंडमिल्समध्ये पूर्णवेळ सामील झाली असून हे दोघे प्रकल्पाचे चैतन्यच आहेत.
तर ही गोष्ट आहे विल्यम कमक्वाम्बाची ! ज्याने गरज ही शोधाची जननी आहे आणि कल्पना, दृढनिश्चय, अथक परिश्रम व जिद्द यांच्या सहाय्याने भंगारातूनही अत्यंत कठीणप्रद गोष्ट साध्य करता येते हे सिद्ध करून दाखविले.
(स्रोत : आंतरजाल आणि वृत्तपत्रे
छायाचित्रे : आंतरजाल)
– लेखन : नीला बर्वे. सिंगापूर
– संपादन :-देवेंद्र भुजबळ. ☎️+919869484800
सुंदरआणि स्पुर्ती देणारे लेखन 👍👌🌷