राग भैरव
भैरव हा भैरव थाटातील भारतीय शास्त्रीय राग आहे. हा स्वतःच्या थाटाचा परिभाषित राग आहे. हा एक संपूर्ण राग आहे जो पारंपारिकपणे सकाळी सादर केला जातो आणि मैफिलीतील सुरुवातीचा भाग म्हणून देखील.
हिंदुस्थानी राग कलिंगडा आणि कर्नाटक संगीतातील राग मायामालावगोवला राग भैरव सारखाच आहे.
भैरव राग हा एक प्राचीन राग आहे, जो अत्यंत जुना आणि अनेक शतकांपूर्वी उगम पावलेला मानला जातो. भैरव रागाचा उगम वादग्रस्त आहे. काही संगीतकारांच्या मते, भैरव राग हा भगवान शिवाच्या मुखातून निर्माण झालेला पहिला राग होता. काही संगीतकारांचे म्हणणे आहे की भैरव रागाची उत्पत्ती भगवान सूर्याच्या मुखातून झाली आहे. त्यामुळे दिवसा गायले जायचे.
भैरव हा काही रागांपैकी एक आहे जो कोणत्याही ऋतूत गायला जाऊ शकतो. राग भैरव हा सकाळच्या रागांचा राजा म्हणून ओळखला जातो. त्यातून समृद्ध वातावरण निर्माण होते. येथे वापरलेले ऋषभ आणि धैवत हे दोलायमान आहेत ज्याची या रागात जोरदार शिफारस केली जाते आणि यामुळे रागाचा मूड तीव्र होतो. ध्यानाचा मूड, तात्विक सखोलता आणि भावनिक समृद्धता असलेला हा राग एक संगीतमय घटक म्हणून समोर येतो. हा राग गंभीरता, शांतता, अंतर्मुखता आणि भक्ती वृत्ती सूचित करतो.
भैरव रागात सादरीकरणासाठी संपूर्ण स्वातंत्र्य आहे आणि तिन्ही सप्तकांमध्ये त्याचा विस्तार केला जाऊ शकतो. या रागातील वातावरण समृद्ध सागरासारखे वाटते. भैरव राग स्वतःच अत्यंत विशाल आहे आणि मोठ्या संख्येने नोट्स संयोजन आणि शौर्यापासून शांततेपर्यंत भावनिक गुणांची एक मोठी अनुभूती देतो.
राग भैरवाचे अनेक प्रकार आहेत :-
अहिर भैरव, आलम भैरव, आनंद भैरव, बैरागी भैरव,
मोहिनी भैरव, बीहाड भैरव, भावमत भैरव, देवता भैरव,
गौरी भैरव, हिजाज भैरव, शिवमत भैरव, नट भैरव,
बिभास (यात अनेक भिन्नता आहेत.), रामकली, गुंकली,
झीलफ, जोगिया (राग), सौराष्ट्र भैरव, बंगल भैरव, कोमल भैरव, मंगल भैरव, कौशी भैरव, भटियारी भैरव,
विराट भैरव, कबिरी भैरव, प्रभात भैरव, रूपकली, बकुळा भैरव, हुसैनी भैरव, कलिंगडा, देवरांजनी, आसा भैरव आणि जौन भैरव.
भैरव रागातील गाणी
१) अम्मा रोटी दे (चित्रपट – संसार)
२) एक ऋतु आये एक ऋतु जाये (चित्रपट – गौतम गोविंदा)
३) कह दो कोई ना करे यहाँ प्यार (चित्रपट – गुंज उठी शहनाई)
४) जागो, मोहन प्यारे जागो (चित्रपट – जागते रहो)
५) मन रे हरि के गुण गा (चित्रपट – मुसाफिर)
६) मेरी वीणा तुम बिन रोये (चित्रपट – देख कबीरा रोया)
७) वक्त करता जो वफा (चित्रपट – दिल ने पुकारा)
८) हांसे टिम टिम (चित्रपट – संस्कार)
९) मोहे भूल गये सांवरिया (चित्रपट – बैजू बावरा) मिक्स राग
10) गवळण होउनिया फिरता (मराठी)
11) मंद मंद ये समीर (मराठी)
– संकलक : प्रिया मोडक
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800
रागांचा राजा असा ज्याचा उल्लेख केला जातो अशा भैरव रागाबद्दल सविस्तर माहीतीपर लेख.