राग बिहाग
बिहाग हा हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीतातील संध्याकाळचा लोकप्रिय राग आहे. शास्त्रीय संगीतात याला शृंगार रसाचा राग मानले जाते. ज्यामुळे तो विशेषतः लग्नाच्या प्रसंगी गायला जाणारा एक सामान्य राग आहे. ‘बिहाग’ हे नाव ‘विहाग’ किंवा ‘विहंग’ वरून पडले आहे. बिहागने स्वतःसाठी एक स्वतंत्र स्वरूप कोरले आहे.
राग बिहाग हा बिलावल थाटशी संबंधित एक हिंदुस्थानी शास्त्रीय राग आहे. नवशिक्यांसाठी तसेच तज्ञांसाठी हा एक मधुर राग आहे. राग बिहागमध्ये सातही संगीत स्वरांचा वापर केला जातो. बिहागमध्ये दोन्ही माध्यमे (शुद्ध आणि तीव्र) वापरली जातात. शुद्ध मध्यम हे प्रमुख आहे तर तीव्र मध्यम हा शब्द प म’ ग म ग मध्ये फक्त पंचमासोबत वापरला जातो. अवरोहामध्ये, ऋषभ आणि धैवत या शब्दांचा उपयोग विश्रांतीच्या नोट्स म्हणून केला जात नाही, परंतु मींडमध्ये वापरला जातो. या रागात निषाद हा प्रमुख स्वर आहे आणि आलाप किंवा तान साधारणपणे या स्वरांपासून सुरू होतात.
राग बिहाग हा एक सुंदर राग आहे. जर एखाद्या रागातील न्यास स्वरांची संख्या जास्त असेल आणि त्याचे चलन क्लिष्ट नसेल (वक्र), तर तो राग बराच विस्तारता येईल. बिहागमध्ये, न्यास मुख्यतः गंधारवर आहे, म्हणून गंधारला वादी स्वर आणि निषादला संवादी स्वर असे संबोधले जाते. गंधार आणि निषाद सोबतच षडज आणि पंचम मध्ये न्यास ची उपस्थिती देखील जाणवते.
हा राग खूप लोकप्रिय आहे. बिहागमधील काही सामान्य गाणी म्हणजे ‘बोलिये सुरीली बोलियां’, ‘हमारे दिल से ना जाना धोका ना खाना’ आणि ‘तेरे सूर और मेरे गीत’. हा औडव-संपूर्ण जातीचा उशिरा रात्रीचा राग (रात्री 9:00-मध्यरात्री) आहे.
थाट : बिलावल
वेळ : रात्रीचा दुसरा प्रहार (रात्री 9 ते रात्री 12)
राग बिहाग मधली हिंदी गाणी :-
1) हमारे दिल से ना जाना – उड़न खटोला
२) तेरे सूर और मेरे गीत – गुंज उठी शहनाई
3) ए दिले बेकरार – शाहजेहान
4) पिया बावरी पी कहा – खुबसूरत
५) बोलिये सुरिली बोलियां – गृह प्रवेश
6) चलेंगे तीर जब दिल पर – कोहिनूर
७) तू जहां जहाँ चलेगा मेरा साया – मेरा साया
8) थंडी हवाए लहरा के आये – नौजवान
९) बीती ना बितायी रैना -परिचय
10) बनके चकोरी गोरी झुम झुम नाचेगी – हम मतवाले नौजहां
11) तेरे प्यार में दिलदार – मेरे मेहबूब
12) ये क्या जग है दोस्त – उमराव जान.
13) दिल चीज क्या है – उमराव जान.
14) जिंदगी के सफर में गुजर जाते हैं – आप की कसम
15) कोई गाता, मैं सो जाता– आलाप
16) मेरी लाडली रे, मेरी लाडली – अंदाज
17) तुम तो प्यार हो सजनी – सेहरा
18) सुहानी बरिया बीती जाये – मिलन – हे खरं तर हमीर आणि बिहाग यांचे मिश्रण आहे.
राग बिहाग मधली मराठी गाणी :-
1) मम आत्मा गमला
2) अंगणी पारिजात फुलला
3) दारुणा स्थिति
4) मुदित सवत नच
5) मोडू नका वचनास नाथा
6) रमवी नयना
7) लग्नाला जातो मी
8) वेध तुझा लागे
9) सकळ चराचरी या
10) ही माला विमला
क्रमशः

– लेखन : प्रिया मोडक
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800