“सावरकर समजून घेताना” (४)

सावरकरप्रणीत हिंदुराष्ट्र कसे आहे ?
वाचकहो ! ‘सावरकर समजून घेताना’, या लेखमालेच्या आपण गेल्या तीन भागांना जो प्रतिसाद दिला त्याबद्दल आभार 🙏 .

लेखमालेतील चौथा भाग आपल्यासमोर घेऊन येताना खूप आनंद होत आहे. वाचकांस विनंती आहे की लेख पूर्ण वाचून मगच कुठल्याही निष्कर्षाप्रत यावे …

वाचकहो , ‘ हिंदुराष्ट्र ‘ हा विषय आजच्या घडीला खूप महत्त्वाचा विषय होऊन बसला आहे . याबाबत अनेक मत मतांतरे आहेत , अनेकांनी हा विषय अनेक पद्धतीने मांडला आहे .पण हाच विषय वीर सावरकरांनी कसा मांडला होता , हे बघणे खूपच गरजेचे आहे .

बऱ्याचदा एखादी गोष्ट पूर्ण समजून न घेताच त्या आधीच त्यावर विनाकारण इतके वाद घातले जातात , की त्यामुळे मूळ विषय बाजूला राहतो व त्या विषयाचे गांभीर्य हरवून जाते .
म्हणूनच हा विषय मी आपणापुढे सुसूत्र पद्धतीने ,पण अतिशय सोप्या भाषेत मांडणार आहे . मला खात्री आहे की लेख पूर्ण वाचताच तुमच्या मनाच्या सर्व शंका दूर होतील व तुम्ही सावरकर प्रणीत हिंदुराष्ट्राचे पुरस्कर्ते व्हाल !

हा विषय पुढे नेताना आपण नेमके ‘ राष्ट्र ‘ म्हणजे काय हे समजून घेणे आवश्यक आहे . प्रसिद्ध विचारवंत ‘ _रेनन_ ‘ म्हणतो की,
” पूर्वीच्या काळात अनेक त्याग व पराक्रम करून ज्यांनी आपली भावनिक एकी घडवून आणली व ही एकी टिकविण्यासाठी तसेच कष्ट , त्याग व पराक्रम करण्याची ज्या समूहाची पुढे भविष्यात ही तयारी आहे अशा सामाजिक लोकांचा संघ म्हणजे राष्ट्र होय ‘ .

_गारनर_ म्हणतो की ,
” समान परंपरा, समान इतिहास , समान रूढी , समान संस्कृती यांनी युक्त असलेला समाज म्हणजे राष्ट्र ” .

सावरकरांची भूमिका अशी होती की , हिंदुस्थानात ‘हिंदू’ हे राष्ट्र आहेत , इतर लोक अल्पसंख्य आहेत .हिंदूंना समान प्राचीन व अर्वाचीन इतिहास आहे .त्यांचे शत्रू व मित्र समान आहेत
. इष्ट असेल ते सामावून घ्यायचे व अनिष्ट असेल ते फेकून द्यायचे व एकसंधता अजून बळकट करायची , या प्रशंसनीय प्रक्रियेने समान जीवनाची युगानुयुगे व्यतीत करून , हिंदू एकसंध बनून गेले आहेत .

‘ हिंदू’ म्हणजे नेमके कोण ?
अनेक वर्षांचे संशोधन व पुराव्यांनुसार हे सिध्द झाले आहे की ‘ सिंधू ‘ या शब्दापासून ‘ हिंदू ‘ हा शब्द तयार झाला आहे .म्हणजेच सिंधू या पुरातन नदीच्या काठावर या संस्कृतीचा उगम झाला व पुढे हिच संस्कृती ‘ _हिंदू संस्कृती_ ‘ म्हणून पुढे पूर्ण भारतीय उपखंड व जगभरात पसरली . अनेक मोठमोठी हिंदू साम्राज्ये येथेच उदयास आली व वैभवास पोहोचली . त्यामुळे हिंदुस्थान ही हिंदूंची मूळ भूमी आहे व हेच त्यांचे मूळ वसतीस्थान आहे .

हिंदुत्वाची व्याख्या
हिंदुत्व या शब्दाची व विचारधारेची सुटसुटीत व सर्वसमावेशक व्याख्या फक्त सावरकरांनीच केली .
ती अशी –

आसिंधु सिंधु पर्यन्ता, यस्य भारतभूमिका |
पितृभू: पुण्यभूश्चैव स वै हिंदुरिति स्मृत: ||

म्हणजेच पवित्र सिंधू नदीपासून ते सिंधुसागरापर्यंत ( दक्षिण समुद्र ) असलेल्या या भरतभूला जो आपली पितृभूमी व पुण्यभूमी मानतो तो प्रत्येकजण हिंदू होय. यावरून हे ओघानेच ठरते की सर्व वैदिकधर्मी , जैनधर्मी , शीख , बौद्ध , गिरीजन ( म्हणजेच आदिवासी ) हे सारे हिंदू आहेत .
सावरकरांचे हिंदुत्व कोणत्याही _धर्माचा सिद्धांत_ मांडत नाही , संपुर्ण हिंदू जातीच्या सर्व विचारशाखा व जिवनशाखा यात समाविष्ट आहेत .

तशीच ही विचारसरणी अतिशय थोर व महान आहे .ही सर्व प्रकारच्या इतर पंथ , धर्म इ ना समाविष्ट करून घेऊ शकते व इतिहासाने हे वेळोवेळी सिद्ध केलेच आहे . पण त्याचवेळी सावरकर सांगतात की , ‘ जे दुसऱ्याचे आहे ते लुबाडण्याची हिंदूंची इच्छा नाही .त्यांना स्वतःचे असे जास्तीचे ( बहुसंख्य आहेत म्हणून ) अधिकारही नकोत .पण दुसऱ्या कडून लुबाडणे जाण्याची मात्र हिंदूंची आता तयारी नाही . कारण हिंदूंनी कधीही स्वतःहून दुसऱ्याला त्रास देण्यासाठी , संपत्ती हरण करण्यासाठी वा दुसऱ्यांची संस्कृती , देवस्थाने , पुजास्थाने नष्ट करण्यासाठी आक्रमणे केली नाहीत . म्हणूनच ही त्यांची मूळ भूमी हिंदुस्थान म्हणजे त्यांचे मूळ व हक्काचे स्थान आहे . म्हणूनच हे हक्काचे स्थान हिंदूंनी या दांभिक सहिष्णुता वा धर्मनिरपेक्षतेच्या विचारसरणी पायी का सोडावे ? असा खडा व रोखठोक प्रश्न ते विचारतात . आणी हे सावरकरांचे _कालातीत_ विचार वाचून आत्ताच्या काळात हिंदूंचे डोळे खाडकन उघडत आहेत व इतर अनेकांनी या विषयावर सावरकर विचार अभ्यासणे गरजेचे आहे .

खरोखरच या हिंदू भूमीविषयी हे सत्य आहे की , जे जे जगात सापडते ते ते सर्व या भूमीमध्ये सापडेल. परंतु येथे जर एखादी वस्तू येथे मिळाली नाही तर मग ती मग इतरत्र जगात कुठेही सापडणार नाही . हेच कारण आहे की इथे अनेक नवीन धर्म , पंथ आले व ते मोकळेपणाने वाढले व त्या ही धर्माना जेव्हढी मोकळीक मिळाली, जेव्हढे स्वातंत्र्य मिळाले तितकी मोकळीक , तितके स्वातंत्र्य क्वचितच जगात त्यांना कुठे मिळाले असेल .
हे सगळे वाचून वाचकांना लक्षात आले असेलच की सावरकर किती दूरदृष्टीने या विषयाकडे बघत होते व आपले विचार मांडत होते .

सावरकरांचा भारत
सावरकरांना कसा भारत वा हिंदुस्थान हवा आहे , ते त्यांनी अगदी मुद्देसूद पणे मांडले आहे ते असे –
१ . जे नागरिक भारताशीच पूर्ण एकनिष्ठ राहतील अशा सर्व नागरिकांना जाती ,पंथ , वंश किंवा धर्म याचा विचार न करता _समान अधिकार व समान कर्तव्ये_ राहतील . ( फक्त अधिकारच नाही तर कर्तव्येही समान )

२ .आपली भाषा , धर्म , संस्कृती इ चे रक्षण करण्यासाठी , सर्व अल्पसंख्याक जमातींना परिणामकारक संरक्षण दिले जाईल .पण त्यापैकी कोणाही जमातीला स्वतःचे राज्य निर्माण करू दिले जाणार नाही किंवा बहुसंख्य लोकांच्या हक्कावर अतिक्रमण करू दिले जाणार नाही . ( खूपच महत्वाचा मुद्दा )

३ . प्रत्येकास भाषण, मत , धर्म याचे स्वातंत्र्य . कठीण परिस्थितीत जे बंधने घातली जातील ती सर्वांना सारखी असतील ज्यात देशहित प्रथम व धर्म किंवा जात नंतर राहील . ( इथे आजच्या कोरोना काळाचा संदर्भ आपण घेऊ शकतो , कारण आज ही राष्ट्रीय आपत्ती असल्याने सर्वांनी सारखीच बंधने पाळणे गरजेचे आहे )

४ . एक माणूस एक मत

५ . संयुक्त मतदारसंघ

६ . नोकऱ्या केवळ गुणवत्तेच्या आधारे दिल्या जातील.

७ . प्राथमिक शिक्षण विनामूल्य व सक्तीचे .

८ . शेषाधिकार सर्व केंद्र सरकारच्या ताब्यात .

९ .भारतात नागरी ही राष्ट्रीय लिपी , हिंदी राष्ट्रभाषा , संस्कृत ही देवभाषा राहील .

१० .अल्पसंख्याक स्वतःच्या मातृभाषेत शाळा काढू शकतात, पण यासाठी जी मदत सरकारकडून मिळेल ती त्यांनी भरलेल्या कराच्या प्रमाणात असेल ( हा विचार किती तर्कशुद्ध आहे हे लगेच लक्षात येते )

हिंदू व बाकीचे धर्म
आज भारत असा देश आहे की जिथे अनेक प्रकारचे धर्म व पंथ एकत्र राहत आहेत .पण तरीही हिंदुराष्ट्र विषयी बोलताना यांत बाकीच्या धर्मांचे स्थान कसे आहे हे पाहणे खूप गरजेचे आहे . कारण ‘ हिंदुराष्ट्र ‘ हा शब्द वापरला की लगेच असे समजले जाते की बाकीच्या धर्मातील लोकांना लगेच भारतातून काढून दिले जाईल वा त्यांना गुलाम केले जाईल असे . पण हे तसे नसून हे सावरकर प्रणीत हिंदुराष्ट्र कुठल्या तत्वावर आधारलेले आहे ते आपण बघू…
सावरकर हे महान तत्त्ववेत्ते व जागतिक विचारवंत होते. ते एके ठिकाणी म्हणतात या विश्वाचा धर्म हा मानवता धर्म हाच असला पाहिजे , पण जोपर्यंत बाकीचे धर्म हा विचार सर्वथा पाळत नाही , तोपर्यंत तरी हिंदुनी या मानवतावादी मृगजळ च्या मागे पळू नये . कारण धर्मनिरपेक्षता हा शब्दच मुळात _दांभिक_ आहे व भारतात तो फक्त _हिंदूंच्याच_ ( बहुसंख्य असूनही ) गळी मारला जातो .
‘ _आम्ही हिंदू नाही_ ‘ असे म्हणण्यात आजकाल काही हिंदूच बढाई मारू लागले आहेत . त्याचवेळी मुस्लिम , ख्रिश्चन मात्र स्वतःला तसे कधीच म्हणताना दिसत नाही .

१९४१ साली डॉ आंबेडकरांनी म्हटले होते की , ‘ भारत ही आपली मातृभूमी आहे नि हिंदूंशी आपले रक्ताचे नाते आहे , असे खऱ्या मुसलमानांना त्याचा इस्लाम धर्म कधीही मानू देणार नाही “. पुढे यातूनच भारत-पाकिस्तान अशी फाळणी झाली व पाकिस्तान हे मुस्लिम राष्ट्र उदयास आले . फाळणीनंतर जेवढे मुस्लिम पाकिस्तानात गेले , त्यापेक्षा ही जास्त मुस्लिम येथे भारतात उरले . आपल्या भारत देशाची फाळणी ही धर्माच्या आधारावर करण्यात आली . आपल्या शेजारीच एक कट्टर असे मुस्लिम राष्ट्र तयार झाले , त्याचवेळी आपणास सांगण्यात आले की भारत हा धर्मनिरपेक्ष देश असेल .मुळात
‘ धर्मनिरपेक्ष ‘ हा शब्द व त्यानुसार वागणे हिंदू सोडून कुणालाही शिकविले जात नाही .

तसेच इथे ही नोंद घेणे आवश्यक आहे की , सावरकर हे मुसलमानांच्या विरोधात बिलकुल नव्हते. किंबहुना त्यांच्या क्रांतिकारी जीवनात युसूफ मेहर अली सारखे मुस्लिम मित्र होते .१८५७ चे स्वातंत्र्यसमर या पुस्तकात तर त्यांनी अनेक मुस्लिम सैनिक व क्रांतिकारक यांचा गौरवाने उल्लेख केला आहे . पण त्याचवेळी सावरकरांनी मुस्लिमांच्या धर्मवेड्या वृत्तीचा व विस्तारवादी वृत्तीचा वेळोवेळी विरोध केला .

सावरकर पारशी लोकांचे भरभरून कौतुक करतात व त्यांच्या भारत निष्ठेबद्दल त्यांचे कौतुक करतात .
तसेच ख्रिश्चन अल्पसंख्याक समाज हा शांत वृत्तीचा असून , देशाबाहेरील लोकांशी संबंध ठेऊन तो हिंदुस्थान विरुद्ध राजकीय डाव खेळत नाही असे त्यांचे मत होते .

सावरकर जेव्हा भारतातील सर्व जाती-धर्म याबद्दल विचार मांडत तेव्हा त्यांना सर्वांना समान वागणूक दिली जावी असेच सांगतात . ज्या राज्यात धर्म, पंथ , जात किंवा वंश याचा विचार न करता सर्व नागरिकांना समान वागणूक आहे , आणि , ‘ एक माणूस, एक मत ‘ हा न्याय ज्या राज्यात सर्वांना लागू आहे , असे भारतीय राज्य निर्माण करणारे हिंदू-मुस्लिम वा हिंदू-इतरधर्मीय ऐक्य त्यांना मान्य होते , पण त्याच वेळी विरोधी व आडमुठ्या अल्पसंख्याक जमातीपुढे गुडघे टेकून ऐक्याची याचना करणे त्यांना अमान्य होते .

खरेतर , ‘ देश ‘, की, ‘ धर्म ‘ असे निवडण्यास सांगितले तर आपल्यातील प्रत्येकाने प्रथम काय निवडायला हवे ? तर सावरकरांचे हिंदुत्व कुठलीही जात वा धर्म न पाहता सर्वांना _समान अधिकार व समान कर्तव्ये_ सांगते .. सावरकरांचे हिंदुत्व _गुणवत्तेच्या आधारावर_ नोकऱ्या देण्यास सांगते …
…त्यामुळेच सावरकरांचे हिंदुत्व हे वर्चस्व गाजविण्यास सांगत नाही तर समानतेच्या तत्वावर सर्वांना सारख्याच संधी उपलब्ध करून देते . ही तत्वे ‘महान तत्वे’ आहेत कारण ती आपल्या राष्ट्राला महान बनविण्यासाठी अत्यावश्यक आहेत .

ज्यू लोकांच्या इस्रायल राष्ट्राच्या निर्मितीचा अनेक वर्षे चाललेला लढा व युरोपातील इतर अनेक देशांचे उदाहरण अभ्यास केल्यावर सावरकर सांगतात की, ‘कोणत्याही राष्ट्राला पूर्ण स्थिरता नि एकी येण्यासाठी इतर गोष्टींबरोबर मुख्यतः तेथील राहणाऱ्या लोकांची त्या राष्ट्रावर भक्ती असली पाहिजे , त्यांच्या वाडवडिलांची जी पितृभू आहे तीच त्यांची पुण्यभू असली पाहिजे . त्यांच्या इतिहासाच्या घटनांचे जे क्षेत्र तेच त्यांच्या पुराणातील घटनांचे क्षेत्र असले पाहिजे . इस्रायल हे आज एक छोटे राष्ट्र असले तरी जगातले एक बलाढ्य राष्ट्र जे बनले आहे , ते याच वरील कारणांची गोळाबेरीज ( पितृभू व पुण्यभू ) झाल्याने बनले आहे .

हिंदुत्व हेच राष्ट्रीयत्व
हा एक खूप मोठा महान विचार आहे , जो आपण खूप खोल अर्थाने व उज्वल भविष्याच्या दृष्टीने विचारात घ्यायला पाहिजे . सावरकर स्पष्टपणे सांगतात की, “या हिंदू देशाचा उज्वल भविष्यकाळ हा हिंदूंच्या सामर्थ्यावर व एकीवरच अवलंबून आहे “. आपल्यातील प्रत्येकाचे कर्तव्य आहे की प्रत्येक हिंदी मनुष्याच्या मनात आपल्या मूळ संस्कृती , वैभव , पराक्रम, विजयी इतिहास इ चे प्रेम निर्माण होईल आणि हा सारा इतिहास , ते वैभव इ परत निर्माण करण्याची गरज आहे याची तीव्र जाणीव होईल तेव्हाच मग साहजिकच हिंदू , मुसलमान , पारशी , ज्यू इ सर्वांना असे वाटेल की प्रथम हिंदी आहोत ( म्हणजेच हिंदुस्थानी ) मग इतर सर्व . ही सर्वामध्ये एकत्वाची भावना तयार व्हायला त्यासाठी व त्याआधी _हिंदुनी आपली एकी_ केली पाहिजे . हे हिंदुंचे एकीकरण करताना हिंदुस्थानातील कुठल्याही इतर अहिंदूंचा ( हिंदू सोडून इतर धर्मांचा ) कुठलाही अपमान करू नका , पण त्याचवेळी वेगवेगळ्या प्रकारच्या झुंडी करून व गुंडशाहीचा वापर करून जे घटक वा समूह राष्ट्राच्या एकीस बाधा आणतील अशा झुंडीच्या ,समूहांच्या विरोधात एकीने लढा देण्यासाठी सज्ज होऊन तयार राहा .

हिंदुनी आशाळभूतपणे एकी व्हावी म्हणून इतर जणांच्या मागे लागून आपल्या शक्तीला व्यर्थ वाया घालवू नये . पण हिंदुनी (हिंदु , शीख , जैन , बौद्ध इ ) सर्वांनी आपली एकी भक्कम करावी . सावरकर तर दूरदृष्टीने सांगतात या सर्वांनी आपल्यातील जाती , उपजाती इ चा त्वरित त्याग करून आपापसात विवाह करावेत , व संबंध दृढ करावेत व केवळ हिंदू म्हणून एक व्हावे ..तुम्ही असे वेगवेगळ्या जाती , उपजाती यात विखुरलेले राहिलात तर तुम्हाला एकेकटे गाठून तुम्हाला नष्ट करणे इतरांना सहज शक्य होईल , म्हणूनच केवळ हिंदू या एकाच नावाखाली व एकाच झेंड्याखाली एकत्र आले पाहिजे .याच कारणाने व विचाराने सावरकरांनी ही रत्नागिरीत असताना सहभोजन , मंदिर प्रवेश इ. साठी चळवळी केल्या .

सावरकरांचे ‘ हिंदुराष्ट्र ‘ हे धर्मवादी भूमिका घेत नसून ते ‘ विज्ञाननिष्ठ ‘ भूमिका घेते व यात समाविष्ट सर्व नागरिकांना समान न्याय , समान अधिकार , समान कर्तव्ये सांगते . म्हणूनच या तत्वावर आधारित राष्ट्र कुणीही कोणत्या तरी विशिष्ट धर्माचा आहे म्हणून विशेष अधिकार देत नाही तर ‘ राष्ट्र सर्वप्रथम ‘ या तत्वावर चालण्यास सांगते .

हे हिंदूंचे एकीकरण म्हणजे काही इतर कुणासाठी धोका असेल असे नसून , ती उलट एका विशाल व बलशाली राष्ट्राच्या ऐक्याची हाक असेल , ज्यात ते सर्व राष्ट्प्रेमी भाग घेतील ज्यांना इतर कुठल्याही गोष्टींपेक्षा ‘ राष्ट्र सर्वप्रथम ‘ वाटेल . त्या वेळी हा हिंदी मनुष्य , हिंदुत्वाच्या या थोर विचाराने प्रेरित होऊन संत श्री तुकाराम महाराजांच्या उपदेशाने गर्जतो , ” _आमुचा स्वदेश भुवन त्रया मध्ये_ _वास “_ , म्हणजेच माझ्या देशाच्या मर्यादा म्हणजे त्रैलोक्याच्या मर्यादा आणि तीच माझ्या देशाची सीमा!

सावरकरांचे विचार हे ” देश प्रथम , मग बाकी सगळे ” याच तत्वावर आधारित असल्याने व हे विचार वैयक्तिक स्वार्थाचा विचार करायला न सांगता
” राष्ट्र प्रथम ” हा विचार करायला सांगतात . म्हणूनच सावरकर स्वतः नेहमीच सांगत की , ” हा भारत देश हा माझा देव आहे ” , म्हणजेच माझ्या हिंदू धर्माच्या आधी किंवा माझ्या देवाच्या आधी माझा देश आहे . आणि हेच कारण आहे की आजपर्यंतच्या बहुतेक राजकारणी लोकांनी मतांच्या लालसेपोटी , मुद्दाम सावरकर विचारांना डावलले वा त्यातला धोका ( म्हणजे त्यांचा स्वार्थ साधणार नाही हे ओळखून !) ओळखून मुद्दाम दुर्लक्षित केले .
सावरकरप्राणित हिंदुराष्ट्रात ” धर्म आधी , देश नंतर ” मानणाऱ्या विचारसरणीला स्थान नाही हे लक्षात घेतले पाहिजे .

वीर सावरकर हे द्रष्टे महापुरुष होते व ते काळाच्याही पुढे जाऊन विचार करत , हे वेळोवेळी सिध्द झाले आहे . त्यामुळेच आपल्या राष्ट्राला बलशाली व एक समर्थ राष्ट्र बनवायचे असेल ” सावरकर विचार ” समजून घेऊन ते स्वीकारणे व त्याची अंमलबजावणी करणे ही तातडीची आवश्यकता आहे .
जय सावरकर🚩🚩.
लेखासाठी वापरलेले – पुस्तक संदर्भ

१ . स्वातंत्र्यवीर सावरकर – धनंजय कीर .

२. हिंदुत्व – ले- वि दा सावरकर

३. हिंदुराष्ट्रजीवनदर्शन – ले- वि दा सावरकर .

४ . हिंदुत्वाचे पंचप्राण – ले – वि दा सावरकर

– लेखन : हेमंत सांबरे
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. 9869484800