स्वप्नवत ईजिप्त

लेखिका सुलभा गुप्ते यांचे चिरंजीव श्री अजित हे भारताचे
ईजिप्त मधील राजदूत आहेत. त्यांच्याकडे जाण्याच्या निमित्ताने गुप्ते मॅडम ईजिप्त ला गेल्या आणि त्यांचे स्वप्न पूर्ण झाले. वाचू या अनोख्या देशा विषयी….
– संपादक

म्हणतात नं व्यक्ति तितक्या प्रकृती. ते अगदी खरं आहे. कोणाचे स्वप्न असते स्वित्झर्लंडला जाण्याचे तर कोणाला नायगारा फॉल्स बघायचे असतात. कोणाला व्हाईट हाऊस चे आकर्षण वाटते. सहा महिने दिवस सहा महिने रात्र असणारा नॉर्वे स्वतः बघण्याचे कुतूहल अनेकांना वाटते. मनुष्य जन्माला आल्या सारखे कैलास मानसरोवरची यात्रा करावी म्हणजे मोक्ष मिळतो अशी काही भाविकांची कल्पना असते. कोण जाणे ! कदाचित खरेही असेल. हिमालयाची उत्तुंग बर्फाच्छादित शिखरे, गंगोत्री, यमुनोत्री अनेकांना खुणावत असतात. परदेशातील बरेच लोक ताजमहाल पाहण्यासाठी भारताला भेट देतात. अर्थात जगभरात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत. प्रत्येकाची आवड वेगळी.

माझे स्वतःचे मात्र लहानपणा पासून ईजिप्त देशाला भेट देण्याचे स्वप्न होते. कां ? पृथ्वी गोल आहे इथून मुळी जगाची पहिली ओळख झाली. नंतर ती पाच खंडात विभागली आहे, त्यात अनेक देश आहेत, प्रत्येक देशाची भाषा, संस्कृती, पेहराव भिन्न आहेत, जगात नऊ आश्चर्ये आहेत अशी माहितीत भर पडत गेली. वया बरोबर कुतूहल वाढत गेले आणि त्यातून ईजिप्त देश पहायचाच असे स्वप्न उराशी बाळगले. त्याचे बरेचसे श्रेय शाळेतील इतिहास, भूगोलाच्या शिक्षकांना द्यावे लागेल. कारण एकेका स्थळाचे हुबेहूब चित्र ते उभे करीत. त्यातून मी नेमका ईजिप्त का निवडला ? तिथले मुख्य वैशिष्टय म्हणजे पिरॅमिड आणि तुतान खामेनची ममी. जी सोन्याच्या पत्र्याचे आवरण असलेली आहे. संपूर्ण थडगे सोन्याचे असून भिंतीवर तुतान खामेनचा आयुष्यपट कोरलेला आहे. सगळा कक्षच सोन्याचा आहे. डोळे दिपून जातात. तुतान खामेन ९ व्या वर्षी सिंहासनावर बसला आणि वयाच्या ९० व्या वर्षी मृत्यूपर्यंत त्याने राज्य केले.

तुतान खामेनची सुस्थितीत असलेली ममी व त्याचबरोबर सापडलेले अफाट सुवर्ण, हिरे रत्न माणकांचे वैभव डोळे दिपवून टाकते. हजारो वर्षे हे वैभव भूगर्भात सुरक्षित, सुस्थितीत राहिले ही आश्चर्यजनक गोष्ट आहे. त्याच बरोबर २७ रॉयल ममीज, पैकी १८ राजांच्या व दोन राण्यांच्या आहेत. ज्या १७ व्या घराण्या पासून २० व्या घराण्यापर्यंत च्या राजवंशातील आहेत. तसेच सुस्थितीत इतर सरदार आदि मान्यवरांच्या अनेक ममीज आहेत. आणि हे सर्व सुमारे ५००० वर्षांपूर्वीचे, वाळवंटात वाळूखाली दबले गेलेले, भूगर्भ शास्त्रज्ञाना भूगर्भात, उत्खननांत सापडले .आहे की नाही वेगळे इतर आठ आश्चर्यांपेक्षा ?

मागच्या वर्षी माझे ईजिप्त भेटीचे स्वप्न पूर्ण होण्याचा अनपेक्षित योग आला. माझा मुलगा अजित ह्याची भारताचा ईजिप्त मधील ॲम्बॅसडर म्हणून नेमणूक झाल्याची ऑर्डर आली तेव्हा. थोडे स्थिरस्थावर झाल्यावर त्याने विचारले, आई तुला ईजिप्तला यायचे का? मी क्षणाचाही विलंब न लावता “हो” म्हटले आणि आनंदाने ताडकन उडी मारली (मनातल्या मनात बरं का !) आठव्या दिवशी माझे स्वप्न पूर्ण झाले. दुसऱ्याच दिवशी पौर्णिमेच्या चांदण्यात पिरॅमिड बघायला गेलो. रंगीत लाईट आणि साउंड शो ह्याच्या जोडीला त्यांचा इतिहास. ईजिप्शियन लोकांना त्यांच्या प्राचीन संस्कृतीचा खूप अभिमान आहे जो तेथील प्रत्येकाच्या तोंडून पदोपदी ऐकायला मिळतो.. हे प्रचंड पिरॅमिड उत्खननात सापडले ह्यावर विश्वास बसेना !

दुसऱ्या दिवशी तुतान खामेनची ममी, सोन्‍याचे थडगे बघायला गेलो ! नंतर म्युझियम भेटीस गेलो. म्युझियम प्रचंड मोठे आहे. एका पाठोपाठ एक अनेक दालने आहेत. एका भेटीत पाहणे अशक्य आहे. इथूनच खरे तर ह्या लेखाचा जन्म होतो.

प्रथमदर्शनी खूप मोठी मूर्ति ३० फूट तरी उंच ! इथे सतत लक्षात ठेवायचे की हे सर्व ५००० वर्षे वाळूखाली दबलेले. उत्खननांत कुठे ही भंग न पावलेले. पुढच्याच पावलावर गोमातेची भव्य कोरीव मूर्ति दिसली. माझी उत्सुकता चाळवली. गाईडने, जो इतिहास विषयात द्विपदवीधर होता सांगितले, “आमच्या संस्कृतीत गाईला मातृत्वाचे, प्रजननाचे प्रतीक मानतात. मी सांगितले, “आम्ही सुद्धा गाईला गोमाता म्हणतो. माता मानून पूजा करतो ! आपल्या संस्कृतीशी किती साम्य !”

आता तर माझ्या कुतूहलाने प्रोत्साहित होऊन गाईड सविस्तर माहिती उत्साहाने पुरवू लागला. भारतीय वैदिक संस्कृती प्रमाणेच ईजिप्शियन संस्कृती मध्येही सूर्य, चंद्र, नद्या, कला, गायन, वादन नृत्य इ. च्या वेगवेगळ्या देवता आहेत. त्यांना नावे आहेत. स्वर्ग, पाताळ कल्पना आहेत. ते सुद्धा राज्याभिषेकाचे वेळी विविध नद्यांचे पाणी आणून राजावर पाणी, दूध इ. ने अभिषेक करतात. डोक्याच्या मागे सूर्याची प्रतिमा असते, मुकुटावर भरारी घेणारा गरुड असतो. पूजा करते वेळी दीप, उदबत्तीने ओवाळतात, प्रसाद ठेवतात. आशीर्वाद मुद्रा देखील आपल्या सारखीच आहे. हजारो वर्षांपूर्वीचे काही दागिने आपल्या सारखेच डिझाइन आहेत. काय अन् किती सांगू ?

माझे कुतूहल आणि गाईडची तत्परतेने उत्तरे देण्याचा उत्साह यांची जणू स्पर्धाच लागली होती. दोन्ही संस्कृतींचे साम्य ऐकून त्यालाही आनंद, कुतूहल वाटत होते. मृत्यू नंतरचा आत्म्याचा प्रवास व प्रथा आपल्याला विलक्षण अचंबित करतात. (हे सर्व मूर्तिरुप व पेंटिंगने दाखवले आहे) पाहण्यात चार सहा तास सतत निघून जातात.
आत्म्याला पुढील प्रवासा आधी चार वेळा अडवले जाते. जीवनातील चांगल्या वाईट कर्मांचा जाब द्यावा लागतो. चित्रगुप्त म्हणावे का त्याना की यमदूत म्हणावे ? चांगले दणकट आणि भिती वाटावी असे दिसत होते. कर्मानुसार शिक्षा किंवा चांगला जन्म निश्चित होतो. वाईट कर्म करणाऱ्याना ताबडतोब पायाने दाबून खाली ढकलून दिले जाते. असेच पुढे मोठी नदी लागते. (आपल्या पुराण कथांमधील वैतरणी नदीशी साम्य वाटते. ही नदी पृथ्वी आणि नरक ह्यांच्या मधे असल्या चा गरुड पुराणात उल्लेख आहे.) नदीत अनेक क्रूर जलचरे चावतात, फाडतात, तुकडे तोडतात. हे पात्र पार केल्यावर पुढे १२ बंद दरवाजे आहेत. ते महत्प्रयासाने पार केल्या वरच पुढील प्रवास. कारण प्रत्येक बंद दरवाजा समोर जन्मभराच्या कृत्यांचा जाब दिल्यावर च तो उघडतो.

आपल्या संस्कृती प्रमाणेच तिकडे ही मृतात्म्याचे श्राद्ध करतात. पाण्याने स्नान, दीपदान, प्रसाद अर्पण करतात. विधी आपल्या सारखेच. मी स्वतः श्वास रोखून सर्व माहिती ऐकत होते, मनात साठवत होते. असो…

जगातील काही मुख्य संस्कृती पैकी
१) ईजिप्शियन संस्कृती २) आपली सिंधुसंस्कृती
विशेष म्हणजे मोहेंजोदारोचा शोध उत्खननात १९२२ साली लागला.
पिरॅमिडस ‘ ममी हे शोध ही उत्खननांत १९२२ साली लागले. दोन्ही संस्कृती अति प्राचीन .. ५००० वर्षे जुन्या, शेकडो मैल दूर आणि त्यात हे विलक्षण साम्य ! आश्चर्यजनक योगायोग.
अलेक्झांडर दी ग्रेट उर्फ सिकंदरचे नाव आपल्याला सुपरिचित आहेच. प्राचीन ग्रीक राज्याचा, मॅसेडोनचा हा राजा. 336 BC मध्ये वयाच्या २० व्या वर्षी हा गादीवर बसला आणि त्याच्या राज्य कारभारापैकी अनेक वर्षे त्याने वेस्टर्न एशिया आणि ईजिप्तवर चढाया करण्यात घालवली. त्याच्या राज्य कारभारात त्याने अनेक धार्मिक सांस्कृतिक बदल अंमलात आणले. म्युझियममध्ये ठिकठिकाणी अलेक्झांडरचे पुतळे आहेत.

आता वळू या –
सौंदर्याची राणी क्लिओपात्रा कडे ..
51 BC to 30 BC क्लिओपात्रा ईजिप्तची राणी होती. अर्थात क्लिओपात्राचे फोटो, पेंटिग्ज, पुतळे अनेक ठिकाणी आहेत.

1 जुलै 1798 मध्ये 35000 हजार सैनिक घेऊन नेपोलियनने ईजिप्तमध्ये प्रवेश केला. फ्रान्स चे वर्चस्व वाढवणे हा त्याचा हेतू होता. अलीकडील काळात Battle of El – Aamin जेथे भारताचे शेकडो सैनिक दुसऱ्या महायुद्धात कामी आले. त्यांचे स्मारक उभारले आहे.

6500 कि मि. वाहणारी नाईल नदी, उत्तरेकडे वाहते. आफ्रिका खंडात उगम पावलेली नाईल ११ देशातून वहात येत शेवटी मेडिटेरियन समुद्रास मिळते. हिच्या निळ्या पाण्यामुळे हिला मराठीत नील नदी म्हणतात जगातील सर्वात लांब नदी मानतात ..
नाईलच्या उत्तर पूर्व किनार्‍यावर कैरो हे ईजिप्तची राजधानी शहर वसले आहे. प्रचंड मोठे पात्र असलेल्या नाईल मधून बोटीने प्रवास करण्याचा आनंद काही वेगळाच. क्रूझवर लोक नृत्य करतात. बेली डान्स हाही एक लोकप्रिय नृत्य प्रकार चालू असतो. ईजिप्शियन संगीताच्या तालावर तरुणी बेभान थिरकत असतात. मागे रंगीबेरंगी दिवे उजळलेले असतात. खाण्यापिण्याची रेलचेल असते.

ईजिप्तचे इतर काही महत्वाचे मुद्दे _ गुजरातच्या लोथल बंदरात मोहेंजोदारो हडप्पाचे अवशेष सापडल्याचे सर्वज्ञात आहेच . अलिकडेच ऐकण्यात आले की ईजिप्शियन संस्कृतीचे अवशेष सुद्धा लोथल बंदरात सापडले आहेत. ५००० वर्षापूर्वी भारत -ईजिप्त व्यापार चालत होता त्याचा हा पुरावा . नुकतीच मा .पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी ईजिप्तला भेट दिली . तेव्हा ईजिप्शियन मुलींनी ” येSS दोसती हम नहीं भूलेंगे ॥ ” हे हिंदी गाणे म्हणून त्यांचे स्वागत केले . मोदींनी विचारले , ‘ आप तो भारतीय लडकियों जैसी दिखती हो !सबने साडी पहनी है।हम कैसे पहचाने की आप भारतीय नहीं ? ” हो तिथले लोक व भारतीय हयांच्यात खूप साम्य आहे . भारतीय चित्रपट व नटनटया त्यांना खूप आवडतात. ईजिप्त जसे माझे ड्रीम डेस्टिनेशन आहे तसेच अमिताभ बच्चनचे सुध्दा आवडते आहे. तो पाच वेळा ईजिप्त ला जाऊन आला आहे. तिथल्या एका पंचतारांकित हॉटेलमध्ये त्याचा एक suite कायमचा रिझर्व आहे.

भारताच्या राजदूताचा आलिशान बंगला नाईलच्या अगदी काठावर आहे. त्यामुळे खिडकीतून, गच्ची वरून मोठाल्या बोटी, सूर्योदय, सूर्यास्त व अखंड वाहणारी नाईल हे दृष्य मनःपटलावर कायम कोरले गेले.

ईजिप्तची जान आणि शान म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या नाईलचे सौंदर्य सकाळ, दुपार, संध्याकाळ, पौर्णिमेच्या रात्री न्याहाळण्याचा आनंद मी मनमुराद लुटला.
नाईलला मी प्रेमाने शरयू म्हणत असे.
ड्रीम डेस्टिनेशनचे स्वप्न पूर्ण झाले तरी स्वप्न ते स्वप्न. पण झोपेतील नाही तर खरे !!

(मोदींची ईजिप्त भेट यू ट्यूबवर जरूर पहा)

लेखिका : सुलभा गुप्ते. पुणे
संपादन : देवेंद्र भुजबळ☎️ 9869484800