रेडिओ आणि मी

आधुनिक प्रसार माध्यमांमध्ये रेडिओ हे ज्ञान, माहिती आणि मनोरंजनाचे सर्वात जुने माध्यम आहे.
इटलीचे शास्त्रज्ञ मार्कोनी यांनी १८९५ मध्ये रेडिओचा शोध लावला. तर संयुक्त राष्ट्र संघटनेत १३ फेब्रुवारी १९४६ रोजी पहिल्यांदा रेडिओ चे प्रसारण झाले, ही बाब लक्षात घेऊन २०१३ पासून १३ फेब्रुवारी हा “जागतिक रेडिओ दिन” म्हणून साजरा केला जात आहे.

रेडिओ दिनाच्या निमित्ताने लेखिका, कवियित्री संगीता कुलकर्णी यांनी रेडिओ विषयी जागवलेल्या त्यांच्या आठवणी आपल्यालाही भावतील.
रेडिओ दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा.
– संपादक

मी सकाळी वर्तमानपत्र वाचत मोबाईल वर लावलेली गाणी ऐकत असताना “लग जा गले के फिर ये हंसी रात…’’ या सुमधुर गाण्याने माझे लक्ष वेधून घेतलं.
आज पुन्हा आठवलं नव्यानं…!
या निमित्ताने रेडिओच्या दिवसांतील माझ्या अनेक आठवणी मात्र जाग्या झाल्या…

काही गोष्टी, आठवणी, वस्तू अक्षरश: आपलं आयुष्य घडवतात. आणि अंशी आयुष्य बनूनच राहतात..!
रेडिओचे दिवस किती रम्य दिवस होते ते आणि त्या अविस्मरणीय आठवणी.
आठवण एवढ्याचसाठी म्हटलं कारण माझ्या आयुष्यात त्याचं एक वेगळ स्थान होतं…!
ती जुनी गाणी ऐकताच माझे मन नकळतच जुन्या आठवणीत रमून गेले.. आठवू लागले लहानपणीचे रम्यदिवस.. रेडिओच्या आठवणीचे..!

टीव्हीच्या आगमनापूर्वी रेडीओ या श्राव्य माध्यमाने माझ्यावर अधिराज्य केले किंबहुना तो माझा जीवन साथीच होता म्हणा ना..!
लहानपणापासून माझे व रेडिओ चे अतूट असं एक नातं…!
सकाळी विविध भारतीच्या सिग्नेचर ट्यूनच्या आवाजाने जाग यायची.
सकाळची कामे उरकता उरकता ‘संगीत-सरिता’ कानावर पडायचं. हा शास्त्रीय-संगीतावर आधारित छान कार्यक्रम असायचा. एखादा राग निवडून त्याची वैशिष्ट्ये, त्याचे आरोह-अवरोह दिग्गजांच्या तोंडून ऐकायला मिळत. त्या दिवशीचे सन्माननीय अतिथी असलेले शास्त्रीय गायक, वादक त्या रागावर आधारित आपली पेशकश करत असत. त्या काळात या कार्यक्रमातून अनेक दिग्गज प्रभृती पेश झालेत हे विशेष. त्यानंतर त्या रागावर आधारित अशी एखादी धून किंवा चित्रपट गीत ऐकवलं जाई. ..

रेडिओ सिलोन वरचा ‘पुराने फिल्मों के गीत’ हा कार्यक्रम…! “फौजी भाईयों की पसंद के फिल्मी गाने..! या कार्यक्रमासोबत मदमस्त गाण्यांचा सिलसिला…!
ऐकलेल्या गाण्यांचा कैफ मनावर ताजा असतानाच प्रादेशिक संगीत, हवामहल, चित्रलोक, भुले बिसरे गीत, भावसरगम, फिल्मसंगीत इ. अशा एकाहून एक सरस कार्यक्रमांची रेलचेल..

अभ्यासातल्या कविता चटकन पाठ होत नसत पण रेडिओवरच्या जाहिराती, जिंगल्स आजही लक्षात आहेत. ‘ये ढेर से कपडे मैं कैसे धोऊं…’, ‘रंग जमाता है कोकाकोला…’, ‘पापा पापा आए, हमारे लिए क्या लाए…’ ‘तंदुरुस्ती की रक्षा करता है …’ वगैरे वगैरे… रेडिओवरचा खास जिव्हाळ्याचा प्रोग्रॅम म्हणजे अमीन सयानी यांचा ‘बिनाका गीतमाला’… ‘ जीऽऽ हां… भाईयों और बहनो ” असं आपलेपणाने अँकरिंग करणारे अमीन सयानी केक पायदान पेश करत.. बिनाका गीतमालाचा कार्यक्रम म्हणजे गाण्यांची मेजवानीच… ! गाण्यांशी माझं भावविभोर विश्व निगडीत होतंच की…! मी कागद-पेन घेऊन ती यादी लिहून काढायची. वर्षभरातच्या आपल्या आवडत्या गाण्यांशी ती ताडून पाहायची..

रेडिओमुळे अनेक गीतांचे गीतकार, संगीतकार, गायक नीट लक्षात रहायचे.. विविधभारती वर गाणे लावण्यापूर्वी अगदी स्पष्ट आणि खणखणणीत आवाजात निवेदक वा निवेदिका सांगायचे.. “आईये, अब सुनते है, आशा भोसले और किशोर कुमार की आवाज में, शैलेंद्र का लिखा गीत, संगीत से सवांरा है एस डी बर्मनने और फिल्म का नाम है …” किती छान वाटायचं हे ऐकताना..!

क्रिकेट समालोचनात सर्वात आवडते म्हणजे सुरेश सरय्या… किती मधाळ बोलणे अन ओघवती भाषा…!
अक्षरक्षः एका मागे एक अमॄतधारांचा वर्षावच ..!!

रेडिओवर गाणी ऐकतच मी लहानाची मोठी झालेली.. इतकच काय रेडिओमुळे बर्‍याच जुन्या गाण्यांशी माझा दोस्ताना ही झाला होता. ती ‘भुली-बिसरदी यादें’, ‘बेला का फूल’!… विविध भारतीवरील अनेक कार्यक्रम (तेव्हाचे आणि आताचे).

कॉलेजात असताना मी ‘साज और आवाज’ खूप आवडीने ऐकायचे. काही जाहिराती तर पाठ झाल्या होत्या. जशा की…..
.. फिनोलिक्स नं आणलं पाणी…..
प्रकाशचे माक्याचे आयुर्वेदिक तेल
असे अजून बरेच काही आहे…

खरंच..! आठवणींचे मोहोळ उठलं..
या रेडिओच कलेच्या क्षेत्रात मोठं योगदान आहे. कित्येक कलाकार या रेडिओने घडवलेत. रेडिओवर नेहमी काही ना काही कार्यक्रम होत असत. त्यात नव्या कलाकारांना संधी मिळताच त्या संधीचं सोनं करीत असत. या कार्यक्रमाच्या अमृतमंथनातून अनेक रत्ने गवसलीत… ज्यांचे नाव उच्चारताच आजही माझे हात आदरानं कानाच्या पाळीकडे आपसूकच जातात..!
खरचं..रेडीओला पर्यायच नाही. मग युट्युब असो वा काहीही..! कारण किती तरी सुंदर निवेदने, अनेक सुंदर कार्यक्रम ऐकता येतात रेडिओ वर… रेडिओ तो रेडिओच…! रेडिओला पर्यायच नाही…!

माझ्या आयुष्याचा अविभाज्य अंग बनलेला पण मध्ये विस्मरणात गेलेला हा रेडिओ ,, आता, हवा का रुख देखकर, त्यानं आता नवं रुप धारण केलंय बरं…!. एफ. एम. रेडिओ..!! एफ. एम. आले तेच वाजतगाजत. या एफ. एम. मुळे गाणी ऐकण्याच्या आवडीला पुन्हा खतपाणी मिळालंय. पुन्हा रेडिओ माझ्या जीवनाचा अविभाज्य अंग झाल्याचं पाहून मी मनोमन सुखावली..!
माझ्या आयुष्याचा अविभाज्य अंग बनलेला हा रेडिओ माझी व रेडीओची पुनर्भेट म्हटलं तर वावगे ठरणार नाही..!

आज आपण टेक्नॉलॉजिमध्ये कितीही पुढे गेलो असलो आणि मनोरंजनाच्या साधनामध्ये वैविध्यता आणली तरी ‘रेडिओ’ या श्राव्य माध्यमाची जी जादू आणि विश्वासाहर्ता आहे ती आजही टिकून आहे. रेडिओ हे संवादाचे जुने माध्यम असले तरी, संवादाचे एक महत्त्वाचे माध्यम म्हणून आजही पाहीले जाते.
ज्या रेडिओने मला गाण्यांचे वेड लावले, जगातील घडामोडींचे अपडेट्स दिले.. या आणि अशा कितीतरी रेडिओच्या आठवणी मनात आजही घर करून उभ्या आहेत……
रेडिओची त्या सुवर्ण कामाची आठवण काढीत मी गुणगुणत राहिले….
“दिल ढुंढता है, फिर वही, फुरसत के रात दिन,”..!!

जागतिक रेडिओ दिनाच्या” सगळ्यांना खूप खूप शुभेच्छा.

– लेखन : संगीता कुलकर्णी. ठाणे
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800