जर्मन विश्व : १९

“मारलेने डिट्रिच”

मारलेने डिट्रिच ही विसाव्या शतकातील एक अत्यंत लोकप्रिय जर्मन आणि अमेरिकन अभिनेत्री तसेच गायिका होती. तिची व्यावसायिक कारकीर्द जवळ जवळ सात दशकांपर्यंत चालली. हिचे पूर्ण नाव मारी मागडालेना मारलेने डिट्रीच असे होते.

मारलेने डिट्रिच चा जन्म 27 डिसेंबर 1901 रोजी आत्ताच्या बर्लिनमध्ये झाला. तिची आई श्रीमंत घराण्यातील विल्हेल्मिना एलिझाबेथ यू सेफ हिना होती. तर वडील लुईस एक फोटो पोलीस क्षेत्रात होते. तिला एलिझाबेथ नावाची एक बहिण होते.
मजेदार गोष्ट म्हणजे तिचं जन्म नाव मारी होते आणि नंतर तिच्या घरचे लाडाने तिला लेना / लेनी म्हणू लागले. तिने तिच्या दोन्ही नावांना एकत्र करून मारलेने असे नवीन नाव तयार केले आणि पुढे आयुष्यभर तेच लावले. लहानपणी तिला व्हायोलिन वाजवायची खूप आवड होती ती ते शिकतही होती, परंतु मनगट दुखावले गेल्याने तिचे उत्तम व्हायोलिन वादक बनण्याचे स्वप्न पूर्ण होऊ शकले नाही.

मारलेने डिट्रिच हिला १९२२ मध्ये स्थानिक स्तरावर नाटकांमध्ये लहानसहान कामे करण्याची संधी मिळाली. तिचा पहिला सिनेमा ; The Little Napoleon मात्र १९२३ मध्ये आला, ज्यात तिने कमी महत्वाचे एक पात्र वठवले होते. Tragedy of Love; ट्रॅजेडी ऑफ लव्ह नावाच्या चित्रपटाचे चालू असताना ती तिच्या भावी पतीला, रुडॉल्फ सीबर भेटली. लगेच ते ७ मे १९२३ रोजी विवाहबद्ध झाले. त्यांचे एकच अपत्य, मुलगी मारिया एलिझाबेथ सिबर हिचा जन्म १३ डिसेंबर १९२४ रोजी झाला.

मारलेने डिट्रिच अभिनय क्षेत्रात यशस्वी होण्यासाठी इतकी इच्छुक होती की तिने जसे मिळतील तसे पण विचारपूर्वक निवडलेले काम पूर्ण दशकभर सुरू ठेवले. बर्लिन आणि व्हिएन्ना ह्या दोन्ही मोठ्या आणि महत्वपूर्ण शहरात तिने नाटकांमध्ये तसेच चित्रपटांमध्ये आपली झलक दाखवली. त्या काळात तिची गाजलेली नाटके म्हणजे फ्रँक वेडेकींड चे पंडोरा बॉक्स, विल्यम शेक्सपिअर चे द टेमिंग ऑफ द श्रेव आणि अ मीडसमर नाईटस ड्रिम आणि जॉर्ज बर्नाड शॉ ह्यांचे बॅक टू मेथूसेलाह आणि मिसआलियान्स. ह्या बरोबरच सांगीतिक नाटकांमध्ये तिचे काम इतके उत्कृष्ठ झाले की प्रेक्षक तिच्या सौंदर्यासाठी तसेच संवेदनशील अभिव्यक्तीसाठी ओळखू लागले. एकीकडे चित्रपट क्षेत्रात यश वाट्याला येऊ लागले आणि त्याचे प्रमाण म्हणजे तिला थोडे जास्त काम असलेली पात्रे साकारण्याची संधी मिळाली. १९२७ मधील कॅफे इलेक्ट्रिक, १९२८ मधील आय किस युअर हॅन्ड मॅडम आणि १९२९ मधील द शीप ऑफ लॉस्ट सोल्स हे तिचे गाजलेले चित्रपट. १९२९ मध्ये आलेला देर ब्लाव एंगेल (The Blue Angel) या चित्रपटातील तिचे पात्र खूप यशस्वी ठरले. फॉलिंग इन लव अगेन (Falling in Love again) ह्या तिच्या गाण्याने तर यशाचे शिखर गाठले. ते तुम्ही खालील लिंकवर क्लिक करून पाहू शकता.

या सिनेमाचा दिग्दर्शक योसेफ फॉन स्टर्नबर्ग ह्याने मारलेने ला उत्तमोत्तम कामे दिली. त्याने तिला अभिनेत्री म्हणून यश संपादन करण्यासाठी सहाय्य केले आणि तिने देखील मनोभावे सर्वतोपरी केले. त्यांचे एकत्र काम करणे म्हणजे सिनेक्षेत्राला पर्वणीच ठरली. अनेक चित्रपट, भन्नाट पटकथा आणि परिणामस्वरूप म्हणून घवघवीत यश. १९३५ पर्यंत ते पॅरामाउंट नावाच्या चित्रपट संस्थेत एकत्र कार्यरत होते.

स्टर्नबर्ग अमेरिकन असल्याने मारलेने ला इंग्रजी सिनेक्षेत्रात पदार्पण करता आले. त्याने दिलेल्या संधीचे तिने सोने केले हे देखील खरेच. तिने त्याच्या एकूण ६ सिनेमांमध्ये काम केले त्यातील काही मोरोक्को (१९३०), दिसओनोर्ड (१९३१), शांघाई एक्स्प्रेस (१९३२) – हा सिनेमा बराच काळ प्रसिद्धीच्या वलयात राहिला, व्यावसायिकरीत्या उत्तम कारकीर्द करणाऱ्या ह्या सिनेमाने त्या काळात १.५ मिलिअन इतकी रक्कम मिळवून दिली होती. ह्या सिनेमाची कथा थोडक्यात इथे ऐका.

१९३६ मध्ये जेव्हा मारलेने ने स्टर्नबर्ग ची साथ सोडली तेव्हा मात्र तिचे पुढचे काही चित्रपट दणदणीत आपटले. पुन्हा एकदा नशिबाची साथ आणि तिचे कर्तृत्व तिला यशाच्या उंच शिखरावर घेऊन गेले. १९३६ मधील the Garden of Allah आणि १९३७ मधील Knight without Armour ह्या दोन्ही चित्रपटांनी तिला यश, प्रसिद्धी, पैसा आणि लोकप्रियता मिळवून दिली.
ती लंडन मध्ये असताना, जर्मनी मध्ये त्याच काळात वाढत चाललेले हिटलर चे प्रस्थ तिच्या ऐकिवात होतेच. जर्मनी मधील नाझींकडून तिला काही परत येण्यासाठी आणि त्यांच्या कार्यप्रणालीत जुळून घेण्याबाबत काही प्रस्ताव आले होते असे ती सांगते पण ती मात्र नाझीवादाच्या अगदी विरुद्ध होती. तसे तिने उघडपणे, ठामपणे जाहीर देखील केले होते. इतकेच नव्हे तर तिच्या ह्या स्पष्ट मतांमुळे ती तेव्हा ‘देशद्रोही’ म्हणून देखील कुख्यात करण्याची संधी विरोधकांनी सोडली नव्हती.
१९६२ पर्यंत अनेक सिनेमे गाजले आणि तिची प्रगतीच होत राहिली. त्याचबरोबर तिने १९५० पासून १९६५ पर्यंत कॅबरेट कलाकार म्हणून अनेक कार्यक्रम केले. प्रत्यक्ष कार्यक्रम करताना तिची एक खास शैली होती, सादरीकरणावर भर देताना तिची वेगभूषा, केशभूषा वैविध्यपूर्ण असायची आणि म्हणूनच कदाचित लोक तिला पहायला, ऐकायला आवर्जून येत असत. तिची ही कारकिर्द जवळजवळ १९७५ पर्यंत सुरू होती, एक दिवस अचानक रंगमंचावर असताना ती पडली आणि पाय मोडला तेव्हा पर्यंत तिचे हिरीरीने कामे घेणे आणि तिच्या पत्राला न्याय देणे सातत्याने चालू होते.
१९८४ मध्ये तिच्या जीवनावर आधारित एक लहान सिनेमा बनवण्याचे ठरले परंतु तिने तो नंतर चित्रित करण्यास नकार दिला. तेव्हा तिने केवळ मौखिक स्वरूपात एक मुलाखत दिली, ज्यावर आधारित नंतरच्या काळात एक डॉक्युमेंट्री बनवली गेली. एखाद्या सिनेक्षेत्रातील व्यक्तीच्या आयुष्यावर बनली गेलेली ह्यापेक्षा उत्तम डॉक्युमेंट्री नाही असे जगभरातील तज्ञ लोकांनी सांगितले.

यकृत बिघडल्याने मारलेने डिट्रिच हिचा ६ मे १९९२ रोजी मृत्यू झाला. त्या आधीची १३ वर्षे ती पलंगावर झोपून होती तेव्हासुद्धा ती पत्रलेखन, फोन वर संभाषण करून स्वतः ला व्यस्त ठेवत होती. तेव्हा ती पॅरिस मध्ये होती. ९० वर्षीय मारलेने तिचे आयुष्य अगदी भरभरून जगली. सिनेमा, नाटक तसेच फॅशन च्या जगतात देखील गाजली. तिच्या स्पष्टवक्तेपणामुळे राजकीय घडामोडीत देखील ती चमकत राहिली. तिच्याबद्दल अजून जाणून घेण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा.

https://youtu.be/-HvkQhzhZJE?si=xrUXpZLMsSC634_C

तिच्या संपूर्ण आयुष्यात तिला अनेक पारितोषिके मिळाली, मान सन्मान देणारी प्रशस्तीपत्रके मिळाली. कोट्याने पैसे मिळाले. जीवनातील बहुतांश काळ तिचे नाव, फोटो, बातम्या झळकत राहिल्या.

इतकेच नव्हे तर तिच्या मृत्यूनंतर देखील तिला काही पदके आणि सन्मानपत्रके मिळाली. त्यातील सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे बर्लिन शहराचे स्थानिकत्व देणारे पत्र, जे तिच्या नावाने २००२ मध्ये बनवण्यात आले. त्यावर शेवटची ओळ आहे, “I am, thank God, a Berliner.”

— लेखन : प्रा आशी नाईक. पुणे
— संपादन : देवेंद्र भुजबळ.
— निर्माती : सौ अलका भुजबळ. ☎️ 9869484800