हवाईदलातील माझ्या आठवणी : ४१

“सांस्कृतिक श्रीनगर“

काही दिवसापूर्वी पद्म विभूषण कै कुमार गंधर्वांची गायनाची महफिल सजवायला बसले आहेत आणि शेजारी कविवर्य कै वसंत बापट बसले आहेत असा फोटो पाहण्यात आला आणि माझ्या स्मृती जागृत झाल्या.

साल होते १९७८. तेंव्हा श्रीनगरच्या जवाहरनगर भागात मराठी मंडळ आणि मराठा इन्फँट्रीची युनिट्स, हवाईदलातील एयरमन एकत्र येऊन गणेशोत्सव साजरा करत असत. मला नाटकाचे वेड आहे हे तिथे सर्वश्रुत होते. हवाईदलातील कलाकारांनी, सर आपण नाटक बसवायला गळ घातली. मी काम न करता दिग्दर्शन करेन असे ठरले. मी रावलपुरा कॉलनीत बंगल्यात राहायचो. सौ अलका बाळंतपणासाठी २-३ महिने माहेरी गेल्याने घरी मी एकटा असे. ड्रॉईंग हॉल नाटकाच्या तालमींसाठी प्रशस्त होता. जवाहरनगर ते आमच्या कॉलनीसाठी सिटी बसेसची सोय होती. त्यामुळे
“दोन्ही घरचा पाहुणा” हे फार्सिकल नाटक बसवले. ७ – ८ कलाकार रोज सायंकाळी येत म्हणून माझे घर गजबजलेले असायचे. स्त्री कलाकार चहापाण्याची सोय पहात. खेळीमेळीत नाटक छान बसले. रविंद्र कला मंदिरात तर एक प्रयोग आर्मीच्या मराठा रेजिमेंटमधे रंगला होता.

सांगायचे कारण की त्या कलाकारांमधे करंबेळकर म्हणून होते. ते म्हणाले, ‘सर पं. कुमार गंधर्व यांची संगीत महफिल श्रीनगर आकाशवाणी केंद्रात आहे. पंडितजींच्या समवेत तबला साथ करणारे पं आचरेकर माझे स्नेही आहेत. त्यानी मला या कार्यक्रमाचे पास दिले आहेत. तुम्हाला शास्त्रीय संगीताची आवड आहे. आपल्यासाठी सोय केली तर याल का ? अशा संधी क्वचित येतात. त्यामुळे मला पं. कुमार गंधर्वांची ती बैठक अनुभवता आली.

श्रीनगरच्या संगीत कलाविश्वात एक अजून आठवते की तिथले कलाकार मांडी घालून न बसता उकिडवे बसून गात, वाजवत. विशेष करून तंबोरा, सारंगी वादक !
वडिलांमुळे मला पं कुमार गंधर्वांची खासियत, निर्गुण भजने, एक फुप्फुस असल्याने ताना, पलटी ताना यात त्यांनी आणलेले वैविध्य. वगैरे आवडायचे. असो.

साल होते १९७३. तेंव्हा मी अविवाहित होतो. मेसमध्ये राहायचो. रोजचा डिए पगाराशिवाय मिळतो म्हणून मित्र, ‘तू श्रीमंत ! तू किती छान ! वगैरे बोलून मला फुगवायचे. मग लाल चौकात, दाल लेक, निशात, शालीमार बागात जायला मी फटाफट टॅक्सी मागवे. सिनेमे, हॉटेलिंग चैन करताना माझा हात सढळ असे! तर एकदा मी व अशोक वाधोणे मराठीत गप्पा मारत लालचौकात सायंकाळी फिरत होतो.अचानक माझ्या पाठीवर थाप पडली. ‘नमस्कार, मी वसंत बापट, या सौ सुधा वर्दे. आपल्याला मराठीत बोलताना ऐकले म्हणून हाक दिली. आम्हाला वसंत बापट सरांची माहिती होती. दख्खनची राणी ही कविता धड्यात होती. बोलताना ते म्हणाले ‘राष्ट्र सेवा दला’ च्या सांस्कृतिक कार्यक्रमासाठी ५० – ६० कलाकारांचे ट्रूप मुंबईहून आले आहे. उद्या रविंद्र नाट्य कला मंदिरात आमचा शो पहायला निमंत्रण आत्ताच देतो. जरूर या. पहिल्या रांगेत बसून वेगवेगळ्या राज्यातील नाच गाण्याचा रंगारंग कार्यक्रम, चहापान, सुंदर सुंदर वेषातील तरुणी पाहून खूष झालो. त्या दिवशी केलेल्या भांगड्यातील उठावदार चाली नंतर मला असे कार्यक्रम बसवताना खूप उपयोगी पडल्या. त्या वेळी मला कल्पना नव्हती की या नाट्यगृहात माझ्या नाटकाचे २ प्रयोग होतील. कालांतराने १९९७ साली त्या नाट्यगृहाला अवकळा येऊन तिथे सीआरपीएफ बटालियनचे मुख्यालय झाले होते !

नुकतेच पेपरमध्ये क्षीर भवानीमातेची पूजा करतानाचे फोटो प्रसिद्ध झालेले पाहिले. राष्ट्रीय कीर्तनकार कोपरकर बुवांना सिंहगड रस्त्यावरील त्यांच्या घरी पुण्यात सुटीवर आलो असताना आई समावेत भेटायला गेलो होतो. मी हवाईदलात श्रीनगरमध्ये पोस्टींगवर असल्याचे समजल्यानंतर ते मला म्हणाले, ‘नाही जमणार असेल तर तोंडावर सांगा. पण तुम्ही हे काम पूर्ण करायला सुचवतो. सध्या आम्ही संपूर्ण भारतातील भवानीमातेची जी जागृत स्थाने आहेत तिथे दुर्गा सप्तशती पाठ आयोजित करतो. आता काही मोजक्या ठिकाणी ते पार पाडायचे राहिले आहे. ही जबाबदारी तुमच्यावर टाकली तर पार पाडाल का’ ?
‘हो, हे काम माझ्याकडून केले जाईल असे आश्वासन मला एकदम देता येणार नाही. कारण सध्याच्या (१९९७ सालातील) परिस्थितीत त्या मंदिरात पूजा अर्चना केली जाते की नाही याचा शोध घेण्यासाठी मला आर्मी, बीएसएफ वगैरेशी संपर्क करून ठरवावे लागेल. माझ्या बाजूने ते काम पूर्ण करायला कसूर केली जाणार नाही याची खात्री मी देतो’.
‘खूप छान. मंगलाताईंचे हवाईदलातील चिरंजीव म्हणून मला हीच अपेक्षा आहे !’

श्रीनगरला परतल्यावर एयर कमोडर रविंद्र लिमये सर आनंदाने म्हणाले, ‘तू प्रत्यक्ष क्षीर भवानी मंदिराला भेट दे. माझ्या माहितीप्रमाणे मंदिर इतरांसाठी बंद आहे पण रीतसर पुजा आर्मीच्या पंडितजी करवी रोज केली जाते. हवाईदलातील २५ जोडप्यांना तिथे सप्तशती पाठात सहभागी करायची परवानगी मिळवली. दोन बसेस, पुढे मागे बंदुका धारी आर्मीच्या वाहनातून पहाटे जाऊन पाठ पूर्ण केला. प्रसाद काही फोटो एका मार्फत कोपरकरबुवांना पाठवला. यावर त्यांनी आईशी बोलताना आम्ही केलेल्या कामगिरीचे कौतुक केले. असो.

श्रीनगरचे रूप काळानुसार बदलते पहायला मिळाले. धार्मिक, सांस्कृतिक घटनांचे साक्षी व्हायला हवाईदल कारणीभूत आहे!
क्रमशः

— लेखन : विंग कमांडर शशिकांत ओक. पुणे
— संपादन : देवेंद्र भुजबळ.
— निर्माती : सौ अलका भुजबळ. ☎️ 9869484800