सायकल माझी सखी !

जागतिक सायकल दिन
मी १५ ऑक्टोबर १९८१ या दिवशी केंद्रीय प्राथमिक शाळा खरवड ता. कळमनुरी जि. हिंगोली येथे सहशिक्षक या पदावर हजर झालो. कळमनुरी ते खरवड हे अंतर तब्बल पंधरा किलोमीटर! त्या काळात ना ऑटो, ना जीप, ना अन्य कोणते खाजगी वाहन ! सारा कारभार महामंडळावर अवलंबून ! माझ्यासोबत माझी आजारी आई आणि तरूण बहीण असल्यामुळे खेड्यात घर करणे शक्य नव्हते.

सोबतचे दोन शिक्षक सायकलवर जाणे येणे करीत असल्याने मी त्यांच्यामध्ये सामील झालो. माञ, सायकलस्वारी नित्यनेमाने सुरू होताच त्याचे परिणाम जाणवू लागले. कळमनुरीहून जाणारा अकोला – हैदराबाद हा राष्ट्रीय महामार्ग ओलांडताच सुरू होणाऱ्या तेरा किलोमीटरच्या जोडरस्त्यावर जीव हातात घेऊन जावे लागे.

रस्ता खडकाळ आणि खड्डे असलेला. एक खड्डा किंवा एखादा दगड चुकवावा म्हटलं तर दहा खड्डे ‘आ’ वासून तयार तर दहा दगड अंगावर चाल करुन यायच्या अवस्थेत ! हवा हमखास जाता येता समोरून आक्रमण करीत असे. अशा स्थितीत सायकल चालवताना श्वास वर होतो की, काय अशी अवस्था !  चौदा – पंधरा किलोमीटरचे अंतर पार करणे म्हणजे डोंगर चढून जाण्याप्रमाणे ! पण इलाज नव्हता आईच्या औषधोपचारासाठी हे करावेच लागत होते.

महामंडळाच्या बसने जावे तर ती बस अकरा नंतर पोहोचायची. शाळा दहा वाजता सुरु होई. त्यामुळे बसचा उपयोग नसे. एक गोष्ट मात्र, आनंददायी असे ती म्हणजे, सायकलवर दगडफोड आणि उरफुटा प्रवास करून गेल्यावर संभामामाच्या एकावेळी फारतर पाच माणसं पोत्यावर बसतील अशा कळकट, मळकट हॉटेलमध्ये गरमागरम भज्यांची चव काही वेगळीच स्फूर्ती शरीरामध्ये भरत असे. सायकलस्वारीचा सारा ताण काही क्षणातच निघून जात असे.

इतर दिवसांपेक्षा पावसाळ्यात भरपूर ञास होत असे. पाऊस पडला की, सायकल रूसून बसे. चिखलाचे गोळे दोन्ही मडगारमध्ये शिरून चाके जाम करीत असत. त्यामुळे सायकलचे दोन्ही मडगार काढून टाकण्याचा विचार केला आणि रविवारी दोन्ही मडगार काढून टाकले.

सोमवारी सकाळी फार मोठा तीर मारल्याप्रमाणे सायकलवर शाळेत पोहोचलो. दुपारी तीनच्या सुमारास धुवाँधार पाऊस सुरु झाला. चार वाजता शाळा सुटेपर्यंत सर्वञ पाणी आणि चिखल! सोबतच्या शिक्षकांनी सायकली शाळेत ठेवल्या आणि नऊ किलोमीटर अंतर असलेल्या कच्च्या रस्ताने निघाले. मलाही चला म्हणाले. मी म्हणालो, मडगार काढले आहेत आणि पाऊसही थांबलाय. चिखलाचा त्रास होणार नाही. मी सायकलवर टांग मारली नि निघालो. केलेल्या प्रयोगाची फलश्रुती लगेच समोर आली. जो चिखल मडगार अडवून ठेवायचे तोच चिखल आता जोराने दोन्ही बाजूने शरीरावर मारा करीत होता आणि कपड्यांचे रंग बदलत होता. कपडे सारे चिखलाने भरून गेले.

आश्चर्य म्हणजे जसा राष्ट्रीय महामार्गावर आलो तसे पावसाचे नामोनिशान नव्हते. सारा परिसर कोरडाफट होता. आजूबाजूने जाणारे माझ्या अवताराकडे बघून हसत होते. कळमनुरी शहरालगत एक ओढा होता. तिथे सायकल धुतली. कपड्यांचा चिखलही धुतला. चिखलाची माती बरीच निघाली परंतु डाग आणि रंग तसाच राहिला. लोकांच्या डोळ्यातील विविध भाव अनुभवत घरी पोहोचलो. स्नान करून, स्वच्छ कपडे घालून सायकलला पुन्हा मडगार बसवून घेऊन आलो.

अशा परिस्थितीत खरवड येथे चार वर्षे काढली. नंतर लग्न झाले. पत्नी नांदेड जिल्ह्यात शिक्षिका होती. आमचे दोन्ही शाळांचे अंतर शंभर किलोमीटर होते. एका वर्षाने सौ. ची बदली माझ्या शाळेपासून म्हणजे दोन जिल्ह्यांच्या सरहद्दीवर झाली तरीही अंतर तीस किलोमीटर !

पत्नीच्या नोकरीच्या गावी राहून मी जाणे येणे करू लागलो. बारा किलोमीटर अंतर सायकलने आणि नंतरचा प्रवास मिळेल ते वाहन पकडून मी माझ्या शाळेस जात असे. अशी कसरत करत असताना दोघांच्या शाळेचे अंतर पाच किलोमीटरवर आले..

जवळपास पंधरा वर्षे सायकल माझी सखी, माझी सावली बनून माझ्या सोबत होती. हवा कमी असणे, पंक्चर होणे, ब्रेक फेल होणे असे प्रकार होत असत परंतु सायकलने मला कधी पाडले नाही. एका पाठोपाठ एक माझ्या दोन्ही मुलांचा माझ्या शाळेत प्रवेश झाला. तीन किलोमीटर अंतरावरील माझ्या शाळेत त्यांची ने-आण करावी लागे. शाळेची माहिती देण्यासाठी, बैठकीला, पगार घेण्यासाठी सहा किलोमीटर अंतरावरील केंद्रीय शाळेत जायला लागे. त्यावेळी सहकारी शिक्षकाला डबलसीट न्यावे लागे…

एकदा सौभाग्यवतीला तिच्या शाळेत झेंडावंदनासाठी सोडण्यासाठी सकाळी सकाळी सहा वाजता सायकलवर आमची पती-पत्नीची डबलसीट ‘प्रभातफेरी’ निघाली होती. तिला सोडून मी माझ्या शाळेत झेंडावंदनासाठी हजर झालो. आठवडी बाजार आणि महिन्याचे किराणा सामान सहा किलोमीटर अंतरावरील गावाहून आणताना होणारी कसरत आठवली की आजही अंगावर शहारे येतात. नंतर गॅस सिलिंडरसोबत सायकल यात्रा हा प्रवासही करावा लागला. हे सारे आठवले म्हणजे, बाप रे!एवढे सारे आपण केले ह्याचे आश्चर्य वाटते…

त्यानंतरचा काही वर्षांचा प्रवास हा मोटार सायकलवर करावा लागला. नंतर खाजगी वाहनांची साथ मिळाली. आता सेवानिवृत्त झाल्यानंतर दोन्ही मुलांकडे चार चाकी वाहनं आहेत परंतु अजूनही कुठे तरी ऱ्हदयाच्या कोपऱ्यात माझी ‘सखी’ दडून बसली आहे…
माझी सायकल, माझी सखी !

– लेखन : नागेश सू शेवाळकर.
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. 9869484800.