राग भूपाली किंवा भूप
राग भूपाली, राग यमन आणि राग भैरव हे हिंदुस्थानी संगीताचे तीन मूलभूत राग आहेत, जे त्यांच्या विद्यार्थ्यांनी प्रथम शिकले. हा राग फार प्राचीन आहे.
भूपाली, ज्याला भूप, भोपाली असेही म्हणतात, हा एक हिंदुस्थानी शास्त्रीय राग आहे. भूपाळी हा कल्याण थाटातील राग आहे. त्याचा वादी ग आहे आणि संवादी ध आहे. भूपालीत गंधार-धैवत संगतीला फार महत्त्व आहे आणि ऋषभ हा न्यास स्वर आहे.
भूप राग हा सर्वात अवघड रागांपैकी एक मानला जातो, कारण त्याच्या इतर रागांशी साम्य आहे.
हा राग कर्नाटक संगीतात राग मोहनम म्हणून लोकप्रिय आहे. हा पूर्वांग प्रधान राग आहे आणि तो मुख्यतः मध्य आणि मंद्र सप्तकात गायला जातो.
राग भूपाली हा आनंदी आणि विचारशील अशा अनेक मूडसाठी अनुकूल आहे. हा राग आनंददायी, राजेशाही आहे, पारंपारिकपणे संध्याकाळच्या वेळी, सूर्यास्तानंतर गायला जातो आणि रात्री 7 ते रात्री 10 या वेळेत गायला जातो.
भूपालीवर आधारित गाण्यांमध्ये ‘ज्योती कलश छलके’ किंवा ‘पंख होती तो उड आती रे’ यांचा समावेश होतो. या रागातील बहुतेक गाणी भक्ती रसावर आधारित आहेत.
भूपाली रागातील हिंदी गाणी
१) ज्योती कलश छलके – भाभी की चुडियाँ
२) कांची रे कांची रे – हरे रामा हरे कृष्ण
3) नील गगन की छाँव में दिन रैन गले से मिलते हैं- आम्रपाली
4) पंछी बनूँ उड़ती फिरूँ मस्त गगन में – चोरी चोरी
5) पंख होते तो उड़ आती – सेहरा
6) संसार की हर शय का इतना ही फ़साना है – धुंध
7) सायोनारा, सायोनारा- देशकर आणि भूपाली मिक्स
8) जौन तोरे चरण कमल पर वारी – सूर संगम – देशकर/भूपाळी मिक्स
९) हे गोविंद, हे गोपाल, हे दयाल लाल – जगजीत सिंग यांचे भजन
10) चंदा है तू मेरा सूरज है तू – आराधना
11) देखा एक ख्वाब तो ये सिलसिले हुए – सिलसिला
12) दिल दिवाना बिन सजना के माने ना – मैने प्यार किया
13) इन आँखों की मस्ती के मस्ताने हज़ारों हैं – उमराव जान
14) मैं तैनु समझावां की – हम्प्टी शर्मा की दुल्हनिया
भूपाली रागातील मराठी गाणी
1) अबीर गुलाल उधळीत रंग
२) उठा उठा हो सकळिक
3) उठी उठी गोपाला
4) उठी गोविंदा
5) उठी श्रीरामा पहाट झाली
६) ऐरणीच्या देवा तुला
7) खेळ मांडीयेला वाळवंटी घाई । नाचती वैष्णव भाईं रे ।
8) घनश्याम सुंदरा
9) जय जय महाराष्ट्र माझा
10) देहाची तिजोरी
11) धुंद मधुमती रात रे
12) धनी मी, पति वरिन कशी अधना
13) प्रभाती सूर नभी रंगती
14) प्रिये पाहा रात्रीचा समय सरुनी
15) माझे जीवनगाणे, गाणे व्यथा असो आनंद असू दे.
– संकलक : प्रिया मोडक
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800