राग अल्हैया बिलावल
अल्हैया बिलावल हा रागांच्या बिलावल गटातील सहजपणे ओळखला जाणारा राग आहे. त्याची वेळ सकाळी ६ ते सकाळी ९ आहे. राग बिलावलमध्ये कोमल निषाद वापरून, राग अल्हाय्या बिलावल बनतो, ज्यामुळे आनंददायी, शांत वातावरण निर्माण होते. तथापि, काही लोक राग बिलावलचा उल्लेख राग अल्हय्या बिलावल म्हणून करतात.
या रागाचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे वादी स्वर म्हणजे धैवत पण तो न्यास स्वर नाही. न्यास स्वर पंचम आणि गंधार आहेत. कोमल निषाद (n) हे सा नी ध प सारख्या दोन धैवतांमध्ये प्रस्तुत केला आहे; ध नी ध प धैवत-गंधार संगती महत्त्वाची आहे आणि मींडमध्ये घेतली आहे. अल्हैया बिलावल हा एक उत्तररंग प्रधान राग आहे. मध्य आणि तार सप्तकांमध्ये विस्तारण्यायोग्य आहे.
अल्हैया बिलावलची गाणी भारतीय शास्त्रीय संगीताचा भाग आहेत. शिवाय, संगीतकार हा राग कमी-अधिक प्रमाणात पाश्चात्य संगीताच्या आधारावर सादर करतात. या कारणामुळे तो बिलावल थाट असल्याचे संगीतकार सांगतात.
शिवाय, १७ व्या शतकातील संगीतकारांच्या दृष्टिकोनातून अल्हाय्या आणि बिलावल हे दोन वेगळे राग आहेत. आजकाल संगीतकारांनी या दोन रागांचे मिश्रण करून अल्हाय्या बिलावल रागाचे नाव दिले आहे. या दोन रागांमध्ये, मुख्य स्वर M आहे. अनेक भारतीय गाण्यांमध्ये हा राग आहे.
वेळ : दिवसाचा पहिला प्रहार (सकाळी ६ ते सकाळी ९), भारताचे राष्ट्रगीत ‘जन गण मन’ हे राग अल्हाय्या बिलावलवर आधारित आहे. तसेच, इतर काही लोकप्रिय गाणी सूचीबद्ध आहेत:
१) भोर आयी गया अंधियारा – बावर्ची
२) सारे के सारे गामा को ले कर – परिचय
3) दिल है छोटासा, छोटीसी आशा – रोजा
4) सुनो सजना पपीहे ने
5) मुझको अपने गले लागलो
६) यूँ हसरतों के दाग़ मुहब्बत में धो लिये
७) वो तो चले गये
8) इचक दाना बीचक दाना
9) जाओ रे, जोगी तुम जाओ रे
10) सुहास्य तुझे मानसी मोही [मराठी]
11)दिन गेले भजनाविन [मराठी]
– लेखन : प्रिया मोडक
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800
