‘राग सुरभी’ ( १० )

राग बागेश्री
“राग बागेश्री” हा एक हिंदुस्थानी शास्त्रीय राग आहे. हा उत्तर रात्रीचा लोकप्रिय राग आहे. प्रियकराशी पुनर्मिलन होण्याची वाट पाहत असलेल्या स्त्रीच्या भावनांचे यात चित्रण आहे. सोळाव्या शतकात सम्राट अकबराचे प्रसिद्ध दरबारी गायक मियाँ तानसेन यांनी हा राग प्रथम गायला होता, असे म्हणतात.

या रागाला बागेश्रीशिवाय बागेसरी, बागेश्वरी, वागेश्वरी इत्यादी अनेक नावे आहेत आणि आरोह आणि अवरोहसाठी दोन पर्याय आहेत. काही उस्तादांच्या मते, ऋषभ आणि पंचम हे आरोहमध्ये वर्ज्य असावेत, ज्यामुळे ते औडव-संपूर्ण बनते. पण, ऋषभ आणि पंचम हे दोन्ही टाळले तर राग श्री-रंजनी प्रकट होतो. त्यामुळे आरोहमधील ऋषभचा वापर राग श्री-रांजनी आणि भीमपलासी या रागापेक्षा वेगळा ठरतो.

हा राग विरह आणि करुणा या दोन्ही प्रकारच्या शृंगारांसाठी योग्य आहे. संगीतकार आणि श्रोत्यांमध्ये हा सर्वात आवडता राग आहे. नाट्यसंगीतामुळे वेगवेगळ्या रागांचा प्रसार झाला.

मराठी नाट्यगीतांमधिल बरीचशी गाणी बागेश्री रागाने नटलेली आहे. वसंतराव देशपांडे यांनी काही रमणीय प्रयोग केले. ज्यातील पहिला मृच्छकटिक : जाना सारे. सौभद्र मधील बहुचर्चित दिंडी : बहुत दिन नचा भेटलो हा देखील राग बागेश्रीवर आधारित आहे.

विसाव्या शतकात, बागेश्री रागाला कर्नाटक संगीतात व्यापक लोकप्रियता मिळाली, ज्यामध्ये खरहरप्रिया नावाच्या 22व्या मेलाकार्ता, काफी थाटच्या समतुल्य मेलाकार्ता या रागातून त्याची उत्पत्ती झाल्याचे म्हटले जाते. हा राग जन्य राग व्युत्पन्न आहे कारण त्यात चढत्या स्केलमध्ये सातही नोट नाहीत.

थाट : काफी
वेळ : रात्रीचा दुसरा प्रहार (रात्री 9 ते रात्री 12)

बागेश्री रागातील गाणी
१) राधा ना बोले ना बोले ना बोले रे –
चित्रपट : आझाद
२) आजा रे परदेसी, मैं तो कब से खादी इज पार –
चित्रपट : मधुमती
३) जाग दर्द-ए-इश्क जाग –
चित्रपट : अनारकली
4) फिर वही शाम वही गम वही तनहायी है
5) घडी घडी मेरा दिल धडके
6) चाह बरबाद करेगी – चित्रपट : शाहजहान
7) हमसे आया ना गया
8) जा रे, बेइमान तुझे जान लिया –
चित्रपट : खाजगी सचिव
9) मधुरा मधुरा संगीत – चित्रपट : संगीत सम्राट तानसेन
10) शुभ घडी आई – चित्रपट : इन्साफ की टोपे
11) चमन में रंग-ए-बहार उतारा तो मैं देखा- गुलाम अली यांची गझल
12) बहु दिन नच भेटलो (मराठी नाट्यगीते)
13) मानिनी सोड तुझा अभिमान
(मराठी नाट्यगीते)
14) ओळखिले मी तुला नाथा
(मराठी नाट्यगीते)
१५) केतकीच्या बनी तिथे (मराठी)
16) कंठातच रुतल्या ताना (मराठी)
17) घनु वाजे घुणघुणा (मराठी)
18) जय शारदे वागीश्वरी
(मराठी)
19) तरुण आहे रात्र अजुनी
(मराठी)
20) नाम घेता तुझे गोविंद (मराठी)
21) प्रियकर वश मजला (मराठी)
22) रे क्षणाच्‍या संगतीने (मराठी)
23) वनवास हा सुखाचा (मराठी)
24) त्राता प्रभू सकलांचा
(मराठी)

– संकलक : प्रिया मोडक
– संपादन : देवेंद्र भुजबळ. ☎️ 9869484800.